Hayot faoliyati xavfsizligi baqida tushuncha

8.2. Terrorizmning iqtisodiyot va aholi uchun xavfli xususiyatlari XX asrning oxiri va XXI asr boshlarida terrorizm insoniyat hayorigCl katta xavf sola boshladi. O'zining niyatini oshkor eta boshladi. Jumladan, Nyu-Yo'rk (AQSH) shahridagi butunjahon savdo markazining ikki binosi sanoqli daqiqalar ichida yer bilan yaks on bo'idi. Shuningdek, Irlandiya va Angli)adagi «UPA», lspaniyadagi «ETA», Osiyoda jinoyatkorona [floliyat ,,jib bo;·ayotgan «AI-Qoida», «KhamaS)l kabi yer yw:i!'ing i:;rj; 149 burchaklaridagi 500 ga yaqin terrorchilik tashkilotlari turli ko'rinishdagi qabih ishlarni amalga oshirdilar va hozirda ham olib bormoqdalar. Rasmiy ma'Jumotiarga qaraganda 1975-yiJdan to bugungi kungacha dunyoning turli mamlakatlarida 10 mingga yaqin terroristik harakatlar sodir etilgan . Oxirgi yillarda tcrrorchilik uslublari ancha kengayganligi ma'lum. 1 970-yillarda biror shaxs yoki siyosiy arbobga qarshi uyushtirilgan terror amaliyoti ko'proq qo'llanilgan bo'lsa, hozirda jamoat joylarida, samolyot, avtobus, poezdlarda portlashlarni sodir etish orqali ko'pJab, tasodifiy kishilarning qurbon bo'lishiga olib keladigan qo'poruvchilikni amalga oshirishga qaratilgan. AvvaJlari terrorizm, odamlarni garovga olishdan maqsad pul undirish bo' lgan bo'lsa, hozirda terrorchilar, asosan, xalqaro munosabatlar sohasida va mamlakatlarda beqarorlikni kehirib chiqarish borasida mo'ljallangan siyosiy maqsadlarga erishishni ko·zlaydilar. Bugungi kunda terroristik harakatlarning yanada faollashisb jarayoni yuz bermoqda. U hozirgi kunda XXI asrning «global» muammosiga aylanib goldi. Terrorchilik tashkilotlari o'zlarida mavjud bo'igan barcha imkoniyatlami ishga solib, o' z maqsadlariga erishish uchun qonli yurishlarni ham qilmoqdalar. Ular turli xildagi kimyovimy va biologik qurollardan foydalanishga urinmoqdalar.
8.3. Xalqaro terrorizm va uning salbiy illatlari Xalqaro terrorizm - bir davIat hududi doirasidan tashqariga chiqadigan terrorizmdir. Bu - odamlarning behuda halok bo'lishiga olib keIuvchi, davlatlar va ularning rasmi)' vakillarining normal diplomatik faoliyatini buzuvchi hamda xalqaro aloqalar va uchrashuvlarni, shuningdek, davlatlar o'rtasida transport va boshqa aloqalarni amalga oshirishni qiyinJashtiruvchi xalqaro miqyosdagi ijtimoiy xavtli harakat va qilmishlar yig'indisidir. Xalqaro terrorizm XX asrning 6(}'-70-yillariga kelib o'zini yaqqol namoyon qildi: dastlab turli dav!atlardagi jinoyatchilar, o'z davlatiga nisbatan ekstremistik ruhdagi guruhlar birlashib, ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan orqada qolayotgan va kam rivojiangan mamlakatlarda harakat ko'rsata boshladi. XaIqaro terrorchilar ayrim davlatlarning rahbarlariga. xaIqaro miqyosda obro'ga ega bo'lgan siyosatchilarga chetdan turib suiqasd uyushtirish, davlat, transport, aloqa va milliy xavfsizlik tizimini ishdan chiqaruvchi portlashlar va harakatlar sodir etish, transport vositalari, jumladan, samolyotlarni olib qochish bilan shug'ullana boshladilar. 80-yillarga kelib xalqaro terrorizm yanada jiddiy tus oldi. Xalqaro terrorizm o'zining yovuz niyatlarini turii terroristik harakatlari bilan amalga oshiradi. Jumladan: - mustaqil davlatlar chegarasini buzish orqali amalga oshirish; - dini)' ekstremistik guruhlar tomonidan sodir etish; - ekstremistik guruhlar tarkibida qo'porllvchilik harakatlari bO'yicha xorijlik yo'riqchilarning qatnashishi; _. ekstremistik gurllh a'zo!arining boshqa davlatlar hudlldida tashkil etilgan maxslIs lagerlarda tayyorgarlik ko'rishi; - tayyorgarlik ko'rish va qo'poruvchilik sodir etishda, xorijiy davlatlar va ekstremistik uYllshmalar yordamida xalqaro tus olgan noqonuniy qurolyarog' savdosi va narkobiznesdan keladigan manbalardan foydalanish. Bulardan ko 'rinadiki, xalqaro terrorchilar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlarning ijtimoiy xavflilik darajasi ortdi. Terrorchilar qo' Iiga yadroviy, kimyoviy, biologik va zamonaviy hujumkor qurollarning tushib qolish xavfi kuchaydi.
espublikamizda qabul qilingan «Aholini va hududlami tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to'g'risida»gi Qonunning J I-moddasida «Korxonalar, muassasalar va 164 tashki lotlaming favqulodda vaziyatlardan muhofaza qiJish sohasidagi majburiyatlamda muhofaza inshootlari zaruratga qarab oldindan barpo etilishini ta'minlashlari hamda ulami doirno shay holatda saqlab turishlari iozim, deb ta'kidlangan. Himoya inshootlari fuqarolami tabiiy ofatlar, avariya va halokat oqibatJaridan hamda qirg'in quroliar ta'sir omillaridan va ulaming ikkilamchi ta'sir omillaridall saqlaydigan boshpanalar hisoblanadi. Himoya inshootlari quyidagilllrga ho'linadi: a) yo'nalishiga ko'ra: fuqarolami saqJashga, boshqaruv tizimJarini joylashtirishga mo'ljallangan; b) joylashgan o'miga ko'ra; alohida joylashgan (metropolitenlar va tog' -kon quri lishlari); d) qurilish muddatiga ko'ra - oJdindan qurilgan va tez quriladigan: e) himoyalash darajasiga ko'ra - boshpana, RSB va oddiy boshpana (ochiq yoki yopiq yerto'lalar). Boshpana - odamlami hamma ta'sir omillaridan (yuqori harorat, radioaktiv, portlovchi va kuchli zaharli moddalar), inshootlar buzilganda ulaming qismlaridan hamda qirg'in qurollar va oddiy hujumkor qurollar ta'siridan saqlaydi. Bashpanalar adam/ami qabul qilish soniga ko'ra 5 sirifga ba '/inadi: kichik (150-300 kishi), o'rtacha (300-600 kishi), katla (600 dan ko'p) va boshqalar. Boshpanani qurishda quyidagi talablar qC'yiladi: 1) 3 sutkadan kam bo'lmagan muddatda saqlash; 2) suv bosmaydigan joylarda qurish; 3) oqar sllvlardan, kanalizatsiya kommunikatsiyalaridan hamda qurilish kommunikatsiyalaridan uzoqroq joylarda qurish; 4) chiqish va kirish eshiklarining bo'lishi. Boshpana ma'Jum jihozlar bilan jihozlanishi shart, jUlnladan: shamolJatgich, sanitar-texnik jihozlar, havodagi zaharli moddalarni, I'adioaktiv birikmalami va biologik vositalami tozalovchi uskunalardan iborat bo'lishi kerak. Boshpana asosiy va qO'shimcha xonalardan tashkil topadi. Asosiy xonalarga - odamlar, boshqaruv tizimlari, tibbiy xizmat tizimlari joylashtiriladi, qO'shimcha xonalarda jihozlar, asbob-uskunalar, oziqovqatlar, suv va boshqa kerakli vositalar joylashtiriJadi. Bu boshpananalar juda mustahkam qurilganligi, germe-tikligi yuqoriligi va sanitar-gigiyenik sharoiti bo'iganligidan aholini bir necr.a kun d[Ivor.1ida betalafot 165 saqlashi mumkin. Boshpanalar odamlar yotadigan va turib saqlanadigan holda bo'ladi. Turib saqlanadigan boshpanalar uchun ishlab chiqarish, ma'muriy va aholi yashaydigan baland uylaming yerto'lalaridan foydalaniladi. Bunda butun qirg'in quroJlari omillaridan saqlovchi qismlar, elementlar o'matilib, boshpanaga qo'yilgan talablar bajariladi. Boshpana bir necha bo' limlardan tashkil topib, har biriga 5(}-75 odam sig' islti kerak. Ular yarusli qilib jihozlanadi va har bir odamga 0,5 rn" joy to'g'ri kelishi ko'zda tutiladt. Boshpana juda yaxshi germetik ravishda qurilishi, ya'ni dcvorlari, xona bo' limlari juda zich qilib ishlanishi zaru!". Aks holda tashqaridan radioaktiv, kimyoviy va biologik zaharlovchilar havo bilan birga kirishi mumkin. Boshpanada kamida ikkita qarama-qarshi tomondan kiradigan eshik va ehtiyot eshigi bo'lishi kerak. Eshiklar tambur tipida ikki gavatli qilib germetik ravishda yopiladigan bo' lishi 10zim. Eshikning tashqi tomoni juda mustahkam material dan yasaladi, sababi, u yadro portlaganda chiqadigan to'lqin zarbidan saqlaydi. Boshpanalar filtrlaydigan, havo almashtiradigan asbob-uskunalar biIan jihozlanadi. Ularda elektr, aloqa, suv hamda kana!izatsiya va isitish tannoqlari ham bo 'lishi kerak. Boshpanada dozimetr, kimyoviy razvedka jihozlari, himoyalovchi vositalar, o't o'chirish qurollari, oziq-ovqatlar, suv zaxirasi va dori-darmonlar bo'lishi shart. Agar favqulodda vaziyatda alohida qurilgan boshpanalar bo'lmaganda tez jihozlanib foydalanadigan boshpanalar quriladi. Bunday boshpanalami metropolitenlar, yer osti yo'Uari, inshootiaming yerto'ialarini kerakli jihozlar bilan jihozlab tayyorJanadi. Radiatsiyadan saqlovchi boshpana (RSB). Radiatsiyadan saq!ovchi boshpana (RSB) - gennetik bo' lmagan himoya inshootlari bo'!ib, favqulodda vaziyatlarda fuqarolar o'sha yerda saqlanadilar. RSBlarga alohida qurilgan, tez jihozlab quriladigan xillaridan tashqari, xo'jalik maqsadlarida foydalaniladigan chuqurliklar, sabzavot saqlanadigan qurilmalar va oddiy yashovchi qurilmalar kiradi. RSBlarning saqlash xususiyati - radiatsiya nurini (y)