Hayot faoliyati

2- 
2,5 
metr pastda bo‘lsa, sho‘rlanish nisbatan kam bo‘ladi. 
O‘zbekistonda sug‘oriladigan yer maydonlarining jadal 
sur’atda o‘sishi 1970-1985-yillarda kuzatildi. Shu yillar 
davomida sug‘oriladigan yer maydonlari 2,8 mln. ga dan 4,2 
mln. ga etdi yoki 43% o‘sdi. Bugungi kunda O‘zbekistonda 
sho‘rlangan yerlar sug‘oriladigan yerlarning 50,7 % (2170,7 
ming ga.) ni tashkil etadi. Shundan kuchsiz sho‘rlangan yerlar 
– 31,4 % (1344,6 ming ga), o‘rtacha sho‘rlangan yerlar – 
15,5% (663,5 ming ga), kuchli sho‘rlangan yerlar -3,8% (162,6 
mingga) ni tashkil etadi. 
143 
Orol dengizining o‘z qirg‘oqlaridan 120-200 kmga 
chekinishi natijasida 4 million gektardan ortiq «Orolqum», deb 
atalayotgan sho‘r sahro paydo bo‘ldi. Har-yili shu hududdan 
100 million tonna sho‘r chang tevarak atrofga uchirib ketiladi. 
Bugungi kunda dunyodagi 250 mln dan ortiq kishi 
cho‘llanish tufayli bevosita oziq-ovqat yetishmasligidan jabr 
ko‘rmoqda. 
Insonning ishlab chiqarish va maishiy faoliyati muqarrar 
holda chiqindilarning hosil bo‘lishi bilan bog‘liqdir. BMT 
ma’lumotlariga ko‘ra 1970-yilda sanoatning tabiiy muhitni 
ifloslantiruvchi chiqindilarining umumiy hajmi-yiliga 40 mlrd 
tonnani tashkil etgan bo‘lsa 20 asr oxiriga kelib bu raqam yiliga 
105 mlrd tonnani tashkil etdi. 
Shuni ishonch bilan ta’kidlash mumkinki, hozirda chiqindilar 
ishlab chiqarish 
– Yer yuzidagi eng ommaviy jarayondir. 
Hisob-
kitoblarga ko‘ra har birimizga yiliga 20 tonnaga yaqin 
xom ashyo sarflanadi va eng ajablanarlisi uning 97 % 
axlatxonalarga 

---

132 
jo‘natiladi. Buning asosiy sabablaridan biri kundalik 
ehtiyoj mollarining o‘rami bir martalik bo‘lishidir. Har yili 
dunyo bo‘yicha 6 trillion plastik paketlar ishlab chiqiladi. Bir 
daqiqada dunyo bo‘yicha 1 milliondan ortiq plastik paket 
ishlatilishi hisoblangan. 
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, eng keng tarqalgan 
chiqindi turlari bo‘lgan shisha butilka – 1 million-yil, polietelin 
paket 
– 400 yil, chekib tashlangan papiros qoldig‘i – 5 yilda 
to‘liq parchalanar ekan. Bu vaziyatdan chiqishning eng to‘g‘ri 
va maqbul yo‘li sifatida iqtisodiyot va ishlab chiqarishni bugungi 
kunda amalda bo‘lgan «resurslar – mahsulot - chiqindilar» 
siklidan rivojlangan mamlakatlarda keng tarqalgan «resurslar - 
mahsulot 
– chiqindilar - resurslar» sikliga o‘tkazishdir. 
Dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida qattiq maishiy 
chiqindilar aholi jon boshiga har 10 yilda 10 %ga oshmoqda. 
Hozirda dunyo bo‘yicha maishiy chiqindilarning har yilgi 
massasi 400 mln tonnani tashkil qilib, shulardan 80 % QMCh 
har xil turdagi 
– murakkab tizimlardan, oddiy chiqindixona 
poligonlarida ko‘mish bilan zararsizlantiriladi. 
144 
O‘zbekistonda so‘nggi yillar mobaynida qattiq sanoat 
chiqindilarining 
yillik hajmining kamayishi tendensiyalari kuzatilgan. 
Turli tashkilotlar ma’lumotlariga qaraganda, respublikamizda 
bir yilda 30 mln. m
3 
maishiy chiqindilar hosil bo‘ladi. 
Qattiq maishiy chiqindilarning ko‘p qismi Farg‘ona, Samarqand 
viloyatlarida va Toshkent shahrida hosil bo‘lishi kuzatilgan. 
2007-yilga kelib asosiy saqlash joylarida 2 mlrd tonnaga yaqin 
sanoat va maishiy chiqindilar to‘plangan. Havoning yuqori 
temperaturasi organik moddalarning tez parchalanishiga, 
mikrofloralarning hamda patogen mikroorganizmlarning tez 
rivojlanishiga olib keladi. Bularning barchasi qattiq maishiy 
chiqindilarni saqlash muddatini qisqartirishni talab qiladi. 
Qattiq maishiy chiqindilarni chiqarish, utilizatsiya va qayta 
ishlash hududlarda yechilmagan muammo bo‘lib qolmoqda. 
Ba’zi bir viloyat va tuman markazlarida qattiq maishiy 
chiqindilarning ruxsat etilmagan yerlarga joylashtirish holatlari 
uchramoqda. So‘nggi yillarda O‘zbekistonda qattiq maishiy 
chiqindilarni qayta ishlash sohasi bo‘yicha xususiy 

---

133 
tadbirkorlikka e’tibor ancha kuchaydi.