Hayot faoliyati

Radioaktiv xavfsizlik 
– 
fuqarolar va atrof-muhitning 
ionlantiruvchi 
nurlanishning zararli ta’siridan muhofazalanganlik 
holati. 

---

95 
Ionlantiruvchi nurlanish 
– radioaktiv parchalanishda, yadroviy 
evrilishlarda, moddadagi zaryadlangan zarralar harakati
104 
ning se
kinlashuvida hosil bo‘ladigan hamda muhit bilan o‘zaro 
ta’sir etish chog‘ida har xil qutbli ionlarni hosil qiladigan 
nurlanish. 
Ionlantiruvchi nurlanish manbayi 
– 
o‘zidan ionlantiruvchi 
nurlanish chiqaruvchi yoki chiqarishga qodir bo‘lgan qurilma va 
radioktiv modda. 
Radiatsiyaning tabiiy va su’niy manbalari mavjud bo‘lib 
tabiiy manbalarga radioaktiv moddalar va quyosh radiatsiyasini, 
sun’iy radiatsiya manbalariga atom elektr stansiyalari, atom 
reaktorlari hamda rentgen qurilmalarini kiritish mumkin. 
Bugungi kunda Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlarida 
aholi xavfsizligini ta’minlashdagi yirik muammolardan biri 
radiatsiya bilan zararlanish holatini nazorat qilish, radioaktiv 
ifloslanishning oldini olishdan iborat. Uran qazib olish va uni 
to‘yintirish natijasida paydo bo‘ladigan chiqindilar xavfli 
ekologik vaziyatni vujudga keltirib, muayyan maydondagi yerlarni 
yaroqsiz holatga olib kelmoqda. Shu bilan birga 
hududning gidrologik holatini o‘zgartirib, yer, suv va atmosferani 
hamda aholi va hayvonot olamini zararlamoqda. 
Ma’lumotlarga qaraganda yer sharida 15 mln t uran 
zaxiralari mavjud. Undan hozirgi kunga qadar 2,7 mln t dan 
ortiq uran zaxiralariga ishlov berilgan. Sobiq ittifoq davrida 
dunyoda ishlov berilgan barcha uran zaxiralarining 45 % shu 
hududga 
to‘g‘ri kelgan. Bu uran zaxiralari Rossiya, Qozog‘iston 
va O‘zbekiston Respublikalari hududlariga teng miqdorda 
taqsimlangan. 
Prezidentimiz I. Karimov XXI asr bo‘sag‘asida Respublikaning 
iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy hayotini keng tahlil etar 
ekan, mamlakat va uning aholisiga tahdid solayotgan tashqi va 
ichki, tabiiy va ekologik xavflarni atroflicha tahlil etib, 
«Radiaktiv ifloslanish, ayniqsa katta xavf tug‘dirmoqda» deb 
ta’kidlagan edi. Ya’ni Markaziy Osiyo davlatlari hududida 
radiaktiv chiqindilar ko‘milgan maskanlar bilan bog‘liq 
masalalar to‘la hal etilmagan. Ularning umumiy soni 44 ta 
bo‘lib, turli radiaktiv chiqindilar hajmi 70 mln. m
3
ni, maydoni 
1200 gani tashkil etadi. Mazkur maskanlarning eng xavflilaridan 
10 tasi asosan, Qirg‘iziston va Tojikiston hududlarida joylashgan 

---

96 
105 
Moylisuv, Oqtuz, Sumsar, Shakaftor, Qadamjoy, Haydarkon, 
Degmoy, Anboz, Adrasman, Taboshar yerlari bo‘lib, hozirgi 
kunda ulardan kelib chiqadigan xavflarning oldini olish, 
mamlakatimiz, 
ayniqsa, Andijon viloyati aholisiga zarar yetkazmaslik 
uchun katta ishlar qilinmoqda. Qirg‘izistonning O‘zbekistonga 
chegaradosh hududida joylashgan Moylisuv yadro chiqindilari 
qabristoni dunyodagi eng xavfli 10 talik hududlardan biri 
hisoblanadi. Agarda sel yoki surilmalar natijasida bu chiqindilar 
O‘zbekiston hududiga tushsa 1,5 milliondan ortiq kishining 
hayot faoliyatiga xavf tug‘dirishi mumkin
. 
Bugungi kunda qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini 
uzoq muddat saqlash masalasi muhim ahamiyatga ega. 
Radiatsiyadan ushbu mahsulotlarning saqlash muddatlarini 
uzaytirish maqsadida ham qo‘llanmoqda. Bu esa o‘z navbatida 
inson organizmiga katta salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Jumladan: 
radiatsiyadan nurlanish mahsulotlarning sifatiga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi, inson organizmi uchun muhim bo‘lgan