Hayot faoliyati

Is gazi bilan zaharlanishning belgilari va alomatlari

􀂃 Bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi.

􀂃 Nafas chalg‘ishi.

􀂃 Teri olcha rangini kasb etishi.

􀂃 Is gazining uzoq vaqt va bevosita ta’siri o‘limga olib

kelishi mumkin.

Ammiak– odatdagi sharoitda o‘tkir nashatir spirt hidi bor

rangsiz gaz, havodan yengil. 33°C haroratda yoki yuqori

bosimlarda osongina suyuq holatga o‘tadi. Suvda yaxshi eriydi

va kislorodli muhitda yonadi. Ammiak bilan havoning quruq

aralashmasining portlash xususiyati mavjud (harorat 18°C

bo‘lib, aralashma tarkibida 16–28 % atrofida ammiak bo‘lsa).

Bo‘g‘uvchan va nervotrop ta’sirga ega.

Ammiak gazining odamlar yashaydigan hududda havodagi

mumkin bo‘lgan miqdori 0,04 mg/m3, eng ko‘pi bilan 0,2

mg/m3 ga teng. Agar gazning miqdori 40,0 mg/m3 bo‘lsa, ko‘z

achishib yoshlanadi hamda nafas olish yo‘llari qattiq achishadi.

Gazning o‘limga olib kelishi mumkin bo‘lgan miqdori

1500–2700 mg/m3. ga teng. Gazning suvdagi 10 %li eritmasi

nashatir spirt, 18–20 % eritmasi esa ammiakli suv, deb ataladi.

Suyuq ammiak gazi sanoat miqyosidagi sovutgichlarda,

sovutgich modda sifatida (go‘sht kombinati, sabzavotlar bazasi,

baliq-konserva zavodlari) ishlatiladi. Ammiak gazi saqlash va

ma’lum masofaga tashish uchun siqilgan holda 6–18 kgs/m3

bosimga ega holda metall idishlarda olib boriladi. Ammiak nafas

olish yo‘llarini qichishtiradi, miya to‘qimasi faoliyatiga ta’sir

ko‘rsatadi, qon quyulishini buzadi, xotirani pasaytiradi, ko‘z

ko‘rish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘p miqdorda ta’sir

etsa, odam vafot etadi.

Ammiakdan zaharlanish belgilari: burun bitishi, yo‘tal, nafas

qaytishi, ko‘zdan yosh oqishi, yurakning tez urishi.

Xlor – odatdagi sharoitda qo‘lansa hidli, sarg‘ish-yashil gaz,

havodan 2,5 baravar og‘ir. 34°C haroratda suyuq holatga o‘tadi.

114

Suv (20°C haroratda bir hajm suvda ikki hajm xlor eriydi)

hamda organik erituvchilarda ham yaxshi eriydi. Kuchli oksidlovchi

modda, mineral bilan, ko‘pchilik nomineral moddalar va

organik moddalar bilan o‘zaro yaxshi ta’sirga ega. Bo‘g‘uvchi

ta’siri bor. Havodagi mumkin bo‘lgan miqdori 0,03 mg/m3,

agar moddaning miqdori 10 mg/m3 bo‘lsa, inson organizmiga

salbiy ta’sir etadi, miqdori 2500 mg/m3 ni tashkil etsa, o‘limga

olib kelishi mumkin. Xlor nafas olish yo‘llarini qichishtiradi,

o‘pkani shishiradi, yuqori darajada quyuqlashgani esa o‘ldiradi.

Zaharlanganlik belgilari – ko‘z jildi shilliq pardasining yallig‘lanishi,

tanglay va tomoqning qizarishi, nafas qisishi, ovoz bo‘g‘ilishi,

ko‘z yoshlanishi, azob beradigan quruq yo‘tal, shilimshiq

va qon aralash balg‘am ajralishi, badan ko‘karishi, ko‘krakdagi

og‘riq, hushdan ketish. Teriga ta’sir qilganda – qizarish va

ekzema yuzaga keladi.

Xlor odatda paxta-qog‘oz kombinatlarida, qog‘oz ishlab

chiqarishda, rezina tayyorlashda, suvni tozalash stansiyalarida

ishlatiladi.

Simob – bu suyuq, kumushsimon metall, ma’lumki barcha

suyuqliklardan og‘ir. Tez bug‘lanuvchi, suvda yerimaydi, har

qanday yuzaga osonlik bilan singib ketadi. Simob bug‘lari

havodan og‘irroq. Zichligi – 13,52 g/sm3. Erish temperaturasi

– 390C, +357 gradusda qaynaydi. Tibbiy amaliyotda, ishlab

chiqarishda nazorat o‘lchov asboblarida (termometr, barometr

va manometr) ishlatiladi. Simob hayot uchun juda xavfli.

Bug‘lanish maydoni qancha katta bo‘lsa xavf ham shuncha o‘sib

boradi.

Simob bilan zaharlangandaodamda umumiy holsizlik, og‘-

riqli yutinish, og‘izda metal ta’mi, ko‘ngil aynishi, qusish,so‘lak

oqishi, tana haroratini ko‘tarilishi,qorinda va oshqozonda

og‘riqning paydo bo‘lishi, bosh aylanishi, oyoq-qo‘llarning

qaltirashi, chayqalib yurish, ongning chalkashishi, gapirish

qobiliyatining buzilishi, hushdan ketish kabi holatlar kuzatiladi.

Yuqorida keltirilganlardan tashqari sanoatda sianid kislota,

serovodorod, fosgen kabi zaharli kimyoviy moddalar ham

ishlatiladi.

115