Hayot faoliyati

Nazorat savollari

1. «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanining o‘qitilishi zaruriyatini

so‘zlab bering.

2. Favqulodda vaziyatlar vazirligi vazifalarini gapirib bering.

3. O‘zbekistonda qaysi hokimiyat organi rahbari fuqaro

muhofazasi boshlig‘i hisoblanadi?

4. Siz yashayotgan tuman yoki shaharda, ilm olayotgan ta’-

lim muassasasida kim fuqaro muhofazasi boshlig‘i hisoblanadi?

5. Siz o‘qiyotgan ta’lim muassasasidagi fuqaro muhofazasi

tuzilmalarining vazifalari haqida bilasizmi?

12

II MAVZU. YONG‘IN VA UNING ZARARLOVCHI

OMILLARI. YONG‘INDA HARAKATLANISH TARTIBI

Tarixiy manbalarda yong‘inlar katta-katta shaharlarni kulxonaga

aylantirgani, ko‘plab odamlarning nobud bo‘lishiga olib

kelgani haqida ma’lumotlar uchraydi. Jumladan, eramizning

64-yili Rim shahrida yuz bergan yong‘in natijasida Rimning 14

ta rayonidan 10 tasi yonib kul bo‘lgan, dunyoning yetti ajoyib

mo‘jizasidan biri hisoblangan Efosdagi Artemida ibodatxonasi,

391-yilda Aleksandriya shahridagi mashhur kutubxona yong‘in

oqibatida kulxonaga aylangan.

Insonlar hayotiga tashvish keltirgan bunday tarixiy dalillarni

ko‘plab keltirish mumkin. Shu sababdan Ota-bobolarimiz «Olov

– bu tilsiz yov», deb bekorga aytishmagan. Biroq, olovsiz hayotimizni

tasavvur qilishimiz qiyin. Kundalik turmushimizda,

hayotiy faoliyatimizda u biz uchun eng kerakli omil. Demak,

olov bizning yashab qolishimiz va hayotimizning go‘zallashib

borishi uchun asosiy omillardan biri. Faqat undan to‘g‘ri

foydalanishlari zarur. Holbuki, yuqorida keltirilgan yong‘inlarning

yuz berishida inson omili asosiy o‘rinda turadi.

Shu narsani aytib o‘tmoq joizki, xo‘jalikning qaysi tarmog‘

ini olib qaramang, shu sohada yong‘in xavfsizligini

ta’minlash, ular yuz berganda bartaraf etish uchun alohida yondashish

lozim hisoblanadi. Shu nuqtayi nazardan olib qaraydigan

bo‘lsak, uning oldini olish va unga qarshi kurashning o‘zi

bir fan va o‘ziga xos yondashuvni talab etadigan soha

hisoblanadi.

Ma’lumki, inson olovning o‘zi uchun qanchalik foydali

ekanligini anglab etgan kundanoq, uni aziz tutishga harakat

qildi. Olov inson hayotiga kirib kelishi bilanoq uning turmush

tarzida kuchli o‘zgarishlar yuz berdi. Odamzot olovda

pishirilgan taom shirin bo‘lishini bilgani zahoti u turli yuqumli

kasalliklarga qarshi kurasha oldi. U inson umrini uzayishida,

yovvoyi hayvonlar hujumidan himoyalanishgda, sovuqdan

13

saqlanish uchun eng yaxshi muhofaza omili bo‘ldi.

Boshqacharoq aytganda, biz bugun kundalik hayotimizda

foydalanayotgan barcha issiqlik manbayi, yoritgichlar va

boshqalar vazifasini olov bajardi. Shu sabab, ajdodlarimiz olovni

ulug‘ tutib, uni pok saqlashga harakat qilganlar.

Shunday ekan, olov nima?

Olov – bu kimyoviy elementlar reaksiyasi natijasida paydo

bo‘ladigan hodisa. U inson hayoti uchun zarur, odam tomonidan

nazorat qilib bo‘ladigan, unga naf keltiradigan jarayon. U

nazoratdan chiqib ketsagina yong‘inga aylanishi mumkin.

Yong‘in – bu nazoratsiz yonish jarayoni bo‘lib, insonlar

hayotiga zomin bo‘lishi, ularning sog‘ligiga zarar yetkazishi,

moddiy va madaniy boyliklarni qisqa vaqtlarda yo‘q qilishi,

bino va konstruksiyalarga shikast yetkazuvchi ofat, favqulodda

vaziyatdir.

Yong‘inning kelib chiqishi uchun uch omilning bir vaqtning

o‘zida bir joyda bo‘lishining o‘zi kifoya. Ya’ni:

- yonuvchan modda (neft, aseton, qog‘oz, yog‘och va b.);

- havo (kislorod);

- yonish manbayi (gugurt, uchqun, elektr simining qisqa

tutashuvi).

Yong‘in va portlashlarga yong‘in xavfsizligi qoidalariga amal

qilmaslik, fuqarolarning loqaydligi va e’tiborsizligi, elektr asbobuskunalar

va simlarining nosozligi, gaz, ko‘mir va o‘tin bilan

isitiladigan vositalardan noto‘g‘ri foydalanish, yonuvchan

moddalarning qarovsiz saqlanishi, elektr simlarining qisqa

tutashuvi, bolalarning olov bilan o‘ynashlari, qasddan yoqib

yuborishlar, o‘z- o‘zidan yonib ketish sabab bo‘lishi mumkin.

Ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan yong‘inlar

iqtisodiyotga eng ko‘p zarar keltiradigan, insonlar hayoti uchun

katta xavf tug‘diradigan favqulodda vaziyatlar hisoblanadi.

Chunki, ishlab chiqarish yong‘inlari portlash kabi noxush

hodisalarga ham olib kelishi mumkin.

Ayrim hollarda yong‘in kelib chiqishining sabablari olov

bilan ishlatiladigan ishlab chiqarish uskunalaridan hosil bo‘-

ladigan alanga, nur issiqligi, isitish asboblari, elektr va gaz chilangar

apparatlari ham bo‘lishi mumkin.

14

1-rasm. Yong‘inning oqibatlari