Hayot faоliyati хavfsizligini ta`minlash asоslari. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligi nazariyasining asоsiy tushuncha va ta`riflari. Xavflar, yashirin va haqiqiy (yaqqol)

Faoliyat xavfsizligining ergonomik asoslari
Ergonomika ilmiy fan bo`lib, u texnika, psixologiya, fiziologiya va gigiyena fanlarining birikishidan paydo bo’lgan. Unda anatomiya, biomexanika, antropometriya va biofizika fanlarning ma`lumotlari qo` llaniladi.
Ergonomika - bu mehnat qonuniyatlari va ishchi jarayonlar haqidagi fandir. Ergonomika tushunchasi grekcha- ish va qonun degan so`zlardan kelib chiqqandir.
Ergonomika so`zini birinchi bo`lib, 1875- yili o`zining “Ergonomika jihatlari, ya`ni mehnat haqidagi fan” degan ishida polyak olimi Yastshembovskiy taklif qilgan.
Yangi ilmiy fanni yaratish g`oyasi boshida 1921 yilda sobiq ittifoq olimlari V.M. Bexterev va V. N. Myasnitsevlar uni “egologiya” keyin “ergonologiya” deb atashni taklif qilishgan.
1949 yilda Angliyada yangi ilmiy fanni yaratish uchun fanning har xil sohalaridan bir guruh mutaxassislar birikkanlarida ergonomika tushunchasi qabul qilindi. Bu tushuncha asta-sekin keng tarqala boshladi, nainki u bilan birgalikda boshqa ta`riflar ham ishlatilib kelindi; misol: inson injeneriyasi, injenerlik psixologiyasi, inson-mashina tizimida izlash, inson omillari kabi tushunchalar.
Ishlab chiqarishda yechiladigan asosiy ergonomik vazifalarni quyidagi tartibda sinflashimiz va turlarga bo` lishimiz mumkin:
Psixologik yuklanishni kamaytirish
Shinam ishchi muhitini ta` minlash
Ishning qulayligini ta` minlash
Ishlab chiqarishni ratsional tashkil qilish
Kadrlar bilan ishlash
Fiziologik yuklanishni kamaytirish
1
6
4
5
3
2
Psixologik yuklanishni kamaytirish
- nazorat tizimlarini avtomatlashtirish

• ishlab chiqarish jarayonlarini stabillashtirish

- ish xavfsizligini ta`minlash:
- jihozlar ishining ishonchliligini ta`minlash;
- me`yoriy darajagacha ma`lumotlar hajmini kamaytirish;
- sozlash va nazoratning qulay (ratsional) tizimlarini tashkil qil
- nazorat va sozlash tizimlarini markazlashtnrish.

1
Shinam ishchi muhitini ta` minlash
- ishlab chiqarish ziddiyatini yaxshilash.
2
Ishning qulayligini ta` minlash
3
bunda qulay bo`lgan jihoz, mebel, asbob, maxsus kiyimlarni yaratish va ishiatish, hamma jihozlarni badiiy konstruksiyalarini yaxshilash kiradi.
Ishlab chiqarishni ratsional tashkil qilish
- jihozlarni ratsional joylashtirish;
- ishchi zonani to`g`ri tashkil qilish:
- tashish va ortish ishlarini kamaytirish;
- ishlash va dam olishni to` g` ri tashkil qilish;
- maishiy xizmat qilishni to` g` ri tashkil qilish.
4
Kadrlar bilan ishlash
bunga kasbiy tanlash, instruktaj o`tkazish, tajriba almashish, kasbiy o`qitish va malaka oshirish kiradi.
5
Fiziologik yuklanishni kamaytirish
6
- shinam havo iqlimini va yorug’ligini yaratish;
- shovqin va titrashga qarshi kurash tadbirlari;
- jarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash hamda jihozlarni yaratish;
- ish joyini to`g`ri tashkil qilish;
- ishchi zonani to`g`ri ta`minlash;
- ratsional harakatlanishni tanlash;
- boshqarish qismlarini to`g`ri tanlash va joylashtirish;
- boshqarishni markazlashtirish.
Ma`lumotlarni aks ettiruvchi vositalar (MAEV) ishlab chiqarish jarayonining, hamda alohida jism va mexanizmlar ish rejimining borishi haqida ma`lumotlar qabul qilib turish uchun xizmat qiladi. Bu vositalardan inson agar texnologik jarayonni bevosita o`zi kuzata olmaganda yoki uning sonli va sifatli holatini mustaqil baholay olmaganda foydalanadi.
Operatorning sezgi a`zolariga ta`sir qilishga qarab MAEV quyidagi: vizual, akustik va taktik turlarga bo`linadi.
MAEVlarga quyidagilar: yozuvli yoki simvolli tahtani yorituvchi cho`g`lanuvchi lampalar, strelkali-shkalali o`lchov asboblari, har xil ko`rsatkichlar, hisoblagichlar, ovozli ohanglar, sirenalar, ekranlar, sxemalar va hokazolar kiradi.
Ergonomika boshqaruv turadigan post (joy)ini ratsional tashkil qilishning umumiy prinsplarini, ularda asosiy va qo`shimcha jihozlarning joylashishini belgilaydi. Bu masala turkumiga boshqarish joyining tashqi (masalan, alohida qism va devorlarning bo`yalishi) psixologik, fizologik - gigiyenik va estetik talablarni hisobga olgan holda bezatilishi kiradi.