Haydarov muhammad o‘ff 403 E’tibor uchun, dars uchun katta rahmat, ustoz! 8-simenar

DALI-G‘ULI                                 PISMIQ 

Fikrini, niyatini boshqalardan                       Fikrini, niyatini boshqalardan  

yashirmaydigan, oshkora ish                         yashiradigan, zimdan ish 

qiladigan                                                      bitiradigan 

D a l i – g ‘ u l i  odam                                 p i s m i q odam 

        O’rtog’im … juda serzavq  d a l i – g ‘ u l i , sho’x bola. Oybek, Bolalik. 

        Chandir, tog’ay go’sht bo’lmas, p i s m i q  odam do’st bo’lmas. Maqol. 

---

 

  ISHSH                                                    XIXX 

Eshakni to’xtashga undovchi                         eshakni yurishga undovchi 

xitob                                                            xitob 

Dangasa salqinga qochgay, ish desang. To’xtamoq odam eshakka, i sh sh desang. 

Habibiy. 

U ( Hasan ovchi) eshakni x i x deb tezlatdi. Sh.Toshmatov, Erk qushi.   

5.  “O’zbek  tili  sinonimlarining  izohli  lug’ati”  Azim  Hojiyev  tomonidan 

tuzilgan.  Sinonimlar  lug’ati  hozirgi  o’zbek  tili  uchun  xarakterli  bo’lgan, 

sinonimik qatorlarni o’z ichiga olgan lug’atdir. 

         Har bir lug’at maqolasi quyidagilardan tashkil topadi: 

1)  sinonimik qator;  

2)   sinonimik qatordagi so’zlar uchun umumiy bo’lgan ma’noning izohi;  

3)   sinonimik qatordagi har bir so’zga xos xususiyatning ta’rifi;  

4)   sinonimik  qator  va  har  bir  sinonimga  berilgan  ta’rifni  tasdiqlovchi  misol-

sitatalar.  

Sinonimik  qatordagi  so’zlar  ifodalaydigan  tushuncha  doirasi  o’zaro  farqli 

bo’lishi  mumkin.  Masalan,  yordamlashmoq,  yordam  qilmoq,  ko’maklashmoq, 

qarashmoq, boqishmoq  so’zlari “yordam ko’rsatmoq”, “ko’mak bermoq” ma’nosi 

bilan bir sinonimik qatorni tashkil qiladi. Bu sinonimik qatordagi  yordamlashmoq 

so’zi ifodalaydigan tushuncha doirasi keng. Bu so’z jismoniy harakat bilan yordam 

ko’rsatish,  moddiy  yordam  ko’rsatish,  fikr-mulohaza  bilan  va  boshqa  tarzda 

yordam  ko’rsatish  ma’nosini  ifodalay  oladi  (ko’tarishga  yordamlashmoq, 

imtihonga  yordamlashmoq,  tirikchilikka  yordamlashmoq  va  b.).  Ko’maklashmoq, 

qarashmoq  so’zlari  esa  asosan  jismoniy  harakat  bilan,  ba’zi  hollardagina  boshqa 

yo’l  bilan  yordam  ko’rsatishni  ifodalash  uchun  qo’llanadi.  Boqishmoq  fe’li  esa 

faqat jismoniy yo’l bilan yordam ko’rsatishni ifodalash uchun qo’llanadi.   

Lug’atda  sinonimik  qatordagi  har  bir  so’zga  qarata  aytilgan  fikr-mulohaza 

shu so’zni qo’llashda amal qilinadigan qat’iy hukm deb emas, balki tavsiyalar deb 

qaralishi  lozim.  Masalan,  avval,  ilgari,  oldin,  burun,  qadim    so’zlari  “o’tgan 

---

vaqtlar(da),  hozirga  vaqtga  qadar”  ma’nosini  bildiradi.  Bulardan    ilgari    so’zi 

avval, oldin    so’zlariga  nisbatan  uzoqroq  o’tmishni  bildiradi.    Burun    so’zi  ilgari 

so’ziga nisbatan ham uzoqroq o’tmishi bildiradi. Lekin bu nisbatan yaqin o’tmishni 

ifodalashda    avval,    undan  uzoqroqni  ifodalashda,  albatta,  burun,  yana  ham 

uzog’ini ifodalashda, albatta,  qadim  so’zi qo’llanadi degan gap emas. Har qanday 

uzoq o’tmishni ifodalashda  avval, ilgari  so’zlaridan foydalanish mumkin. Lekin 

ilgari,  burun,  qadim  so’zlari  ko’rsatib  o’tilgan  xususiyatga  ega.  Nutqda  har  bir 

konkret  holatni  hisobga  olgan  holda  ana  shu  so’zlardan  muvofig’ini  qo’llash 

fikrning aniq ifodasi uchun ma’lum darajada yordam beradi. 

Sinonimik  qatorning  chegarasini  (  bir  sinonimik  qatorga  kiruvchi  so’zlar 

miqdorini)  belgilash  uchun  avvalo  shu  sinonimik  qatordagi  bosh  so’zni  aniq  

belgilash  kerak  bo’ladi.  Bosh  so’z,  avvalo,  sinonimik  qatordagi  so’zlar  uchun 

umumiy  bo’lgan  ma’noni  aniq  ifodalaydigan  so’z  bo’ladi.  Masalan,  balo,  usta,