Haydarov muhammad o‘ff 403 E’tibor uchun, dars uchun katta rahmat, ustoz! 8-simenar

Avral    I      (asli  inglizcha  over  –  tepaga  +  all  –  hamma  )  ot; 

dengizchilik  termini.  Kemaning  barcha  shaxsiy  sostavi  qatnashgan  holda 

bajariladian umumiy ish. Kemada  a v r a l  e’lon qilmoq. 

 

Avral    II     ( ruscha   avralniy)  sifat. Avral yo’li bilan bajariladigan. 

A v r a l  ishlar. 

 

Izoh.  Ushbu  misollarda  keltirilgan  “avral”  so’zlari  bugungi  kunda 

iste’moldan chiqqan, deyarli qo’llanilmaydi. Bugungi zamonaviy dengizchilik tilida a 

---

v  r  a  l    e’lon  qilmoq  ma’nosida    ham, xalqimiz  nutqida  a  v  r a l  ishlar ma’nosida 

ham qo’llanilmaydi. 

 

 

  Bod      I      (  tojikcha  “shamol”  )  ot;  eskirgan.  Shamol,  yel  (veter). 

Arzimni  aytay,  bodi  saboga,  Yetkur  salomim  gulgun  qabog’a.  Hamza 

Hakimzoda Niyoziy 

  Bod          II          (  tojikcha  “shish”  ) ot.  Mushaklarning  zirqirab og’rish 

kasalligi  (  revmatizm  ).  Oyog’imda  bodim  bor.  Bod  –  yomon  dard,  hech 

tarqay  demaydi;  Mirzacho’ldan  esdalik  bolib  qoldi,  bachchag’ar!  Hamid 

G’ulom, Binafsha atri. 

 

Izoh.  Yuqoridagi  misolda  keltirilgan  “bod”  so’zlari    bugungi  kuda 

umumiste’moldan chiqqan. Faqatgina ba’zi shevalarda  nafas siqishi bilan bog’liq 

kasallik nomi sifatida ishlatiladi.  

 

 

  Bosiriq   I   ( bos + (t)ir + iq – ot yasovchi affiks)  ot. Bosinqirash 

holati,  uyquda  alg’oq-dalg’oq  tushlar  ko’rib  qiynalish  holati 

(koshmar).  Urushda kechirganlari  qora     b  o s  i r  i q  d a  y   ba’zan 

xotirdan o’tajak. Oybek, Oltin vodiydan shabadalar.  

  Bosiriq        II      (bos  +  (t)ir  +  iq  –  ot  yasovchi  affiks)  ot.  Issiq, 

sovuqdan,  pashshadan  saqlash  uchun  ot  ustiga  yopiladigan  kigiz 

yopiq (popona). 

 

Izoh. Mazkur namunada keltirilgan “bostiriq” so’zi ham eskirgan so’zlar 

qatoriga kiradi. Bugungi kunga kelib yuqorida keltirilgan so’zning ikkala ma’nosi 

ham umumxalq tilida deyarli ishlatilmaydi. 

 

 

---

 

3.  “O’zbek  tili  antonimlarining  izohli  lug’ati”    Sh.  Rahmatullayev, 

N.Mamatov  va  R.Shukurovlar  tomonidan  tuzilgan.  Mazkur  lug’at  o’zbek  tilidagi 

antonimlarning dastlabki lug’ati bo’lib, unda 495 antonimik guruhga mansub 1800 

ga yaqin antonimik juftlik keltirib o’tilgan.  Antonimik munosabat leksik ma’nolar 

aro    belgilanib,  antonimlarning  ma’nosi  ta’riflanan  va  misollar  keltirilgan.  Ayni 

vaqtda  har  bir  antonym  ostida,agar  mavjud  bo’lsa,  sinonimi  ham  keltirilgan. 

Lug’atning  kirish  qismida  antonimlarning  tabiati,  turlari  va  o’xshash  til 

hodisalaridan  farqlari  haqida  qisqacha  ma’lumot  keltirilgan.    “O’zbek  tili 

antonimlarining  izohli  lug’ati”  o’zbek  leksikografiyasi  tajribalariga  tayangan 

holda,  antonimlar  bo’yicha  yozilgan  ilmiy  ishlarni  va  nashr  qilingan  lug’atlarni 

o’rganish asosida tuzilgan.  

“O’zbek  tili  antonimlarining  izohli  lug’ati”  qat’iy  alfavit  tartibida 

tuzilgan. Mazkur lug’atda ikki xil maqolalar keltirilgan: 

1)  izoh maqolalar – bunday maqolani boshlab beruvchi juftliklar alvavit 

tartibida joylashtiriladi: yomon  – yaxshi, sekin  – tez. Izoh maqolada, 

agar  mavjud  bo’lsa,  har  bir  antonim  ostida  sinonimi  keltiriladi. 

Bunday  sinonimlarni  ost-ust  joylashtirishda  alifbo  tartibida  emas, 

balki  ularning  nutqda  oz-ko’p  ishlatilishiga  amal  qilindi. Frazeologik 

ibora antonim bo’lsa, u sinonim so’zlardan keyin keltirildi: