Хавфсизлик техникаси қоидаларининг асослари

Хавфсизлик техникаси қоидаларининг асослари

Электр токи инсон ҳаёти учун хавфли ҳисобланади. Шунинг учун электр қурилмаларидан фойдаланилганида биз хавфсизлик техникаси қоидаларига риоя қилишимиз зарур.

Электр қурилмалар нотўғри эксплуатация қилинганида электр токи оғир бахтсиз ҳодисаларга сабаб бўлиши мумкин, айрим ҳолларда эса ҳатто ўлим ҳолатига олиб келиши мумкин. Электр токи билан шикастланишнинг асосий сабаблари қуйидагилар:
— электр қурилманинг ток ўтказувчи қисмларига тегиниш ёки уларга рухсат этилмаган яқинлашув;
— электротехник қурилмаларнинг эксплуатацияси чоғида меҳнат хавфсизлиги қоидаларига риоя қилмаслик.
Авария вазиятига тушиб қолган инсон танаси орқали ўтаётган ток инсон танасига қўйилган кучланишга ва тана қаршилигига боғлиқ бўлади, у доимий эмас ва қатор омилларга боғлиқ ҳолда ўзгариши мумкин.
1. Инсон танаси қаршилиги (у инсоннинг соғлиқ ҳолатига боғлиқ).
2. Қўйилган кучланишнинг катталигига (энг хавфсиз кучланиш 36 — 40 В).
3. Юрак орқали оқиб ўтаётган ток катталиги (0,1 А ўлим ҳолатига олиб келади).
4. Об — ҳаво (намлик, ёмғир, қор).
5. Шикастланган одамнинг тана ҳолати (қуруқ ёки ҳўл).
6. Шикастланган одамнинг ток манбаи билан контакти ҳолати — бир ёки икки қўли билан тегмоқда).
7. Давомлилик.
Бунда шикастланишнинг энг оғир оқибатлари шундай ҳолда бўладики, агарда ток йўли юрак ва ўпка орқали ўтадиган бўлса, чунки ток бу ҳаётий муҳим органларнинг фаолиятини паралич ҳолатига туширади.
Бунда электр токининг организмга таъсирининг давомлилиги жуда муҳим. Электр хавфсизлигини ҳисоблаш чоғида мумкин деб қабул қилинади:
А) ток кучи, 250, 65, 6 мА.
Б. Давомлилиги 0,2, 1, 30 с.
Электр қурилмалар эксплуатацияси пайтида бахтсиз ҳодисалар яна шу сабабли юз бериши мумкинки, одатда кучланиш остида бўлмаган металл қисмлар изоляциянинг бузилиши ёхуд ёки бошқа сабаб билан кучланиш таъсирига тушиб қолади. (Қурилмаларга) хизмат кўрсатувчи ходимларнинг хавфсизлик шароитлари — ток ўтказувчи қисмларга кутилмаганда тегиб кетишига йўл қўймасликдир. Бунинг учун изоляциянинг яхши ҳолатларда сақланишини таъминлашга эришиш зарур, қурилманинг изоляцияланмаган барча ток ўтказувчи қисмлари ҳамда изоляцияланмаган ток ўтказувчи қисмларга махсус ҳимоя воситаларидан фойдаланмасдан тегиб бўлмасин.
Электр қурилмаларга хизмат кўрсатиш учу ниш жойида ўқитилган ва тегишлича мос гувоҳномага эга бўлган шахсларга рухсат берилади.
Хизмат кўрсатувчи ходимлар зарур ҳимоя воситалари билан таъминланган бўлиши шарт. Ҳимоя воситалари деб электр қурилмаларда электр токидан шикастланишдан, электр ёйи таъсиридан, унинг ёниши маҳсулотлари ва шу кабилардан ҳимоя қилувчи ходимларни ҳимоялайдиган аппаратлар, мосламалар ва қурилмаларга айтилади. Барча ҳимоя воситалари иккита гуруҳга бўлинади: асосий ва қўшимча. Асосий ҳимоя воситалари деб мазкур ҳимоя воситаларидаги изоляция (қурилмадаги) ишчи кучланишга чидайдиган ва ушбу ҳимоя воситасининг ёрдами билан қурилманинг кучланиш таъсирида бўлган ток ўтказувчи қисмларга тегиш (ва ишлаш) мумкин.
Иккиламчи ҳимоя воситалари деб аталадиган воситалар алоҳида ўзлари шу белгиланган кучланишда электр токи билан шикастланишдан хавфсизликни таъминламайди. Бундай воситалар асосий ҳимоя воситалари билан биргаликда қўлланилади.
1000 В-гача бўлган қурилмаларда асосий ҳимоя воситаларига киради: диэлектрик қўлқоплар, изоляцияланган ушлагич ручкали асбоблар, кучланпиш кўрсаткичлари. 1000 В-гача бўлган қурилмаларда қўшимча ҳимоя воситаларига диэлектрик калошлар, диэлектрик гиламчалар, изоляцияловчи тагликлар киради. Барча ишлаб чиқариш ва бошқа бинолар электр токидан шикастланиш даражасига қараб хавфлилиги орттирилган, алоҳида хавфли ва хавфлилиги орттирилмаган хоналарга бўлинади.
Хавфлилиги орттирилган хоналарга киради: сабзавот омборлари, (сигир) соғиладиган заллар ва айрим бошқа жойлар. Алоҳида хавфли хоналар иссиқхоналар, осма айвонлардаги, сарайлар ва ёрдамчи хоналардаги электр қурилмалар, амалда ташқаридаги шароитлардан фарқ қилмайдиган ҳарорат ва намликка эга, ҳамда минерал ўғитлар омборлари киради.
Электр қурилмалар эксплуатациясида бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш учун «Электр қурилмалар қоидалари» ва «Истеъмолчилар электр қурилмаларининг техник эксплуатацияси»да аниқ келтирилган талабларни оғишмай амалга ошириш шарт бўлади.
Электр токидан шикастланишдан ҳимояланиш учун кучланиш таъсирига тушишиши мумкин бўлган жиҳозларнинг ток ўтказмайдиган металл қисмларини ҳимоявий ерлаш (ерга улаш) энг ишончли ҳимоядир. 36 В ўзгарувчан кучланишдан юқори бўлган кучланишларда ва 110 В ўзгармас токларда ерга уланиши шарт бўлган металл қисмлар: электр жиҳозларнинг, приборларнинг ва асбобларнинг металл корпуслари фақат алоҳида хавфли ва ташқи қурилмаларда, ҳамда портлаш хавфи бўлган хоналарда, ўзгарувчан ва ўзгармас токнинг барча кучланишларида. Ҳимоявий нуллаш — бир мартадан кўп ерга уланган корпус симига ва электр қурилмаларнинг бошқа конструктив металл қисмларига улаб маҳкамлаб қўйиш, улар нормаль ҳолатда кучланиш таъсирида бўлмаган, бироқ изоляция бузилган ҳолларда кучланиш таъсирида бўлиши мумкин.
Электр токидан шикастланиб жабрланганга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш. Жабрланувчига энг биринчи ёрдам сифатида уни иложи борича зудлик билан ток таъсиридан озод этиш шарт. Бунинг учун электр қурилманинг жабрланувчи тегиб турган қисмини токдан узиш ёки ўчириш зарур. Агар бахтсиз ҳодиса 400 В-гача кучланишли электр қурилмаларда юз берган бўлса, у ҳолда бунинг учун коммутация аппарати билан (узиш, ўчириш) операциясидан ташқари ўзидан ток ўтказмайдиган ҳар қандай предметлардан фойдаланиш мумкин.
«Яримўтказгичли схемотехника» фанидан лаборатория ишларини ўтказиш чоғида лаборатория ишлари машғулотларнинг бошланиши олдидан талабалар стендлар билан ишлашда хавфсизлик техникаси қоидалари билан танишишлари шарт.