Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

JK 39-moddasi

  qoidalari bo‘yicha, vujudga kelgan shart-

sharoitlarda aybdor o‘z taxminlarining xato ekanligini anglamagan va 

anglashi mumkin bo‘lmagan holatlarda; 

–  ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan tegishli jinoyat sifatida basharti 

ushbu holatda shaxs o‘z taxmini noto‘g‘ri ekanligini anglashi lozim 

bo‘lgan, lekin anglamaganligi aniqlansa; 

–  tegishli qasddan sodir etilgan jinoyat sifatida, aybdor o‘z 

harakatining ijtimoiy xavfini anglagan tarzda ularni amalga oshirishni 

istagan bo‘lsa. 

Tergov va sud amaliyotida u yoki bu qilmishni zaruriy mudofaa, 

oxirgi zarurat yoki ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash 

vaqtida zarar yetkazish  deb topishda, ularni sodir etilish belgilariga ko‘ra 

farqlash masalasida ayrim qiyinchiliklar mavjud. Shu bilan birga, 

qilmishni to‘g‘ri kvalifikatsiya qila olish jinoiy javobgarlikka tortiluvchi 

shaxsning huquqiy maqomini belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. 

Bundan tashqari, qilmishni to‘g‘ri va aniq kvalifikatsiya qilish, Jinoyat 

kodeksi oldida turgan vazifalarning bajarilishini ta’minlash huquqni 

muhofaza qiluvchi organlarning obro‘-e’tibori va nufuzini ko‘tarish uchun 

muhimdir. 

Shu sababli tergov va sud organlari ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan 

shaxsni ushlash vaqtida zarar yetkazish  institutini zaruriy mudofaa va 

oxirgi zaruratdan farqlashda quyidagilarga e’tibor berishlari lozim: 

–  ushlashga bo‘lgan huquq ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilishi bilan 

vujudga kelsa, zaruriy mudofaa mudofaalanuvchi shaxsga qarshi 

yo‘naltirilgan tajovuz sodir etilishi bilan, oxirgi zaruratga bo‘lgan huquq 

esa nafaqat shaxsdan, balki xohlagan manbadan kelib chiquvchi xavfning 

paydo bo‘lishi natijasida yuzaga keladi; 

425 

 

---

–  ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash bo‘yicha 

tashabbus barcha hollarda bunday huquqqa ega bo‘lgan shaxslar 

tomonidan amalga oshiriladi, zaruriy mudofaa va oxirgi zaruratda esa 

shaxs bunday sharoitga kirib qolishi tufayli majbur bo‘ladi; 

–  ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash huquqi bunday 

qilmish sodir etilishi bilan vujudga keladi va amalga oshiriladi, zaruriy 

mudofaa va oxirgi zarurat esa tajovuz yoki xavfning amalga oshirilishi 

fakti bilan shartlangan bo‘ladi; 

–  ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlashdan asosiy 

maqsad bunday shaxsni hokimiyat organlariga  topshirish bo‘lsa, zaruriy 

mudofaa va oxirgi zaruratda esa, tajovuzchini yengish va xavfni barataraf 

etish hisoblanadi.