Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

tajovuzning xavfli bo‘lishi

  uning jinoyat zararliligi jihatidan 

ta’riflaydigan xususiyati bo‘lib, jinoyat jamiyat uchun qanchalik zararli 

bo‘lsa, qilmish shunchalik xavfli bo‘ladi. Bunda tajovuz xavfliligini 

baholash ham amalga yetkazilgan, ham taxminiy yuzaga kelishi mumkin 

bo‘lgan zarariga ko‘ra o‘tkaziladi.  

Himoyalanishning muvofiqligini aniqlashda hisobga olinishi lozim 

bo‘lgan boshqa holatlar

  muayyan qilmishning tajovuzchilar soni va 

mudofaalanuvchilarning soni, ularning yoshi, jismoniy rivojlanishi, 

qurolining mavjudligi, tajovuzning vaqti va joyi kabi elementlarini qamrab 

oladi

1

. Bundan tashqari, mudofaalanuvchiga tajovuzchining shaxsi 

to‘g‘risida ma’lum bo‘lgan kriminologik ma’lumotlar; tajovuzchining 

mudofaalanuvchi shaxsga nisbatan tajovuzdan avval ma’lum vaqt 

1

 

Қаранг:  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  суди  Пленумининг  1996  йил  20  декабрдаги  «Ижтимоий  хавфли 

тажовузлардан  зарурий  мудофаа  ҳуқуқини  таъминловчи  қонунларнинг  судлар  томонидан  қўлланилиши 

ҳақида»ги 39-сонли қарори, 5-банд // Тўплам, 1-жилд. – 78-б. 

396 

 

                                                           

---

davomida bo‘lgan agressivligi; jinoyatning sharoitlari; mudofaalanuvchi 

shaxsning jinsi; himoya vositalarining mavjudligi va ulardan foydalanish 

turi; mudofaalanuvchining ruhiy holati va boshqalar hisobga olinishi 

lozim. 

Shuni hisobga olish lozimki, himoyaning javob beriladigan tajovuzga 

muvofiqligi ham bitta tajovuzchiga qarshi amalga oshiriladigan, ham bir 

guruh tajovuz qilayotgan shaxslarga qarshi amalga oshirilayotgan zaruriy 

mudofaada mavjud bo‘lishi lozim. Ayni paytda, bir guruh shaxslar 

tomonidan sodir etiladigan tajovuzning xarakteri va xavfli ekanligi 

guruhning har bir a’zosining alohida harakatlaridan kelib chiqib emas, 

butun guruhning harakatlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Shu sababli «agar 

tajovuz bir guruh shaxslar tomonidan sodir etilgan bo‘lsa, 

mudofaalanuvchi hujum qiluvchilarning har biriga nisbatan guruhdagi 

barcha tajovuzchilar harakatining xarakteri va xavflilik darajasiga qarab 

tegishli himoya choralarini ko‘rishga haqli»

1

. Bunda shu guruh a’zolari 

harakatlarining avvaldan kelishilganligi ahamiyatga ega bo‘lmaydi. 

Mudofaaning muvofiq bo‘lishi himoyalanishning yaxlit bir butunlik 

deb qaraladigan tajovuzning alohida elementlariga emas, balki uning 

barcha elementlariga muvofiqligini ko‘zda tutishini qayd etish kerak. 

Shuning uchun mudofaalanuvchining harakatlarini baholashda, masalan, 

faqat  yetkazilgan zararning og‘irligidan  yoki himoyalanish va tajovuz 

qilishning vositalari muvofiqligidan kelib chiqish mumkin emas, chunki 

tajovuz tufayli vujudga kelgan kuchli ruhiy hayajonlanish holatida 

himoyalanuvchi hamma vaqt ham yuz bergan xavfning xarakterini aniq 

anglab olmaydi va himoyaning tajovuzga nisbatan muvofiq usulini tanlay 

olmaydi

2

. Shuningdek, mudofaa va tajovuzning intensivligida 

mutanosiblik ham talab etilmaydi. 

Himoyalanishning tajovuz xarakteri va xavfiga muvofiq bo‘lishining 

shartini mudofaaning yetarli  bo‘lishi talabi deb tushunmaslik lozim, 

chunki tajovuzga javob beruvchi shaxs, odatda, har doim ham tajovuzning 

1 

Қаранг:  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  суди  Пленумининг  1996  йил  20  декабрдаги  «Ижтимоий  хавфли 

тажовузлардан  зарурий  мудофаа  ҳуқуқини  таъминловчи  қонунларнинг  судлар  томонидан  қўлланилиши 

ҳақида»ги 39-сонли қарори, 5-банд // Тўплам, 1-жилд. – 78-б.

 

2

 

Ўша жойда. 

397 

 

                                                           

---

xarakteri va xavfini aniq baholay olishi va jinoyatning oldini olish uchun 

kerakli va yetarli  zararni  yetkaza olishi mumkin bo‘lavermaydi. Zaruriy 

mudofaa holatidagi shaxs tomonidan yetkaziladigan zarar javob 

beriladigan tajovuz yetkazishi mumkin bo‘lgan va tahdid solgan zarardan 

kamroq, unga teng yoki undan ko‘proq bo‘lishi mumkin. Lekin bu holat 

sodir etilgan qilmishni zaruriy mudofaa deb baholanishiga ta’sir etmaydi, 

chunki zaruriy mudofaaning maqsadi tajovuzdan yetkaziladigan ehtimoliy 

zararni kamaytirish emas (oxirgi zaruratdagi kabi), balki uning oldini 

olish, himoya qilinadigan manfaatlarni himoyalash bo‘ladi.