Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

o‘rtasidagi umumiy universal sababiy aloqaning qismidir

  va bunda 

ijtimoiy xavfli oqibat haqiqatda qilmish natijasida yuzaga kelganligini 

aniqlash kerak hamda bu qilmishni oqibat keltirib chiqarishi mumkin 

bo‘lgan boshqa har qanday holatlardan ajratib olish kerak. 

Uchinchidan, 

sabab doim oqibatdan oldin kelishi kerak.

 Oqibatdan 

keyin sodir etilgan qilmish ushbu oqibatning sababi bo‘la olmaydi. Bunda 

sabab va oqibat o‘rtasidagi vaqt muddatining qanchaligi hisobga 

olinmaydi. Bu masala qasdning mazmuni va yo‘nalishi bilan belgilanadi. 

To‘rtinchidan, 

zaruriy 

sababiy bog‘lanishgina jinoyat-huquqiy 

ahamiyatga ega («zaruriy yetkazish» nazariyasi)

1

. Bu shuni anglatadiki, 

qilmish oqibat kelib chiqishining zaruriy sharti bo‘lgan  taqdirdagina 

sababiy bog‘lanish mavjud bo‘ladi, ya’ni bu qilmishsiz oqibat vujudga 

kelishi mumkin emas. Boshqa tomondan oqibat kelib chiqishiga boshqa 

biror sabab emas, aynan shu qilmish hal qiluvchi shart bo‘lgan bo‘lishi 

kerak

2

. 

Moddiy tarkibli jinoyatlarda qilmish va oqibat o‘rtasidagi sababiy 

bog‘lanishni tushunish uchun quyidagi holatlarni aniqlash talab etiladi: 

– qilmish va oqibatning ijtimoiy xavfli va huquqqa xilof bo‘lganligi; 

– sodir qilingan qilmish tufayli o‘sha oqibat kelib chiqqanligi; 

–  tugallanmagan jinoyatda qilmish tugallangan jinoyat tarkibining 

obyektiv tomoni zaruriy belgisi –  nomoddiy oqibat yoki boshqacha 

tarzdagi oqibat keltirib chiqarishi xavfini yuzaga keltirganligi; 

1

 

Впервые данная теория была обоснована А.А. Пионтковским. (Пионтковский А.А. Проблема причинной 

связи в праве. – М.: 1949. – С. 135; его же. Учение о преступлении. – М.: 1961. – С. 212-240). 

2

 

Отечественная  наука  уголовного  права  не  признает  принципа  «condition  sine  qua  non»  -  «условие  без 

которого  нет»,  согласно  которому  все  предшествующие  условия  наступившего  результата  признаются 

равноценными, в связи с чем каждое из них рассматривается как причина наступившего последствия. 

168 

 

                                                           

---

– bir necha oqibat yuzaga kelganida ushbu qilmish har bir oqibatning 

sababi bo‘lganligi yoki boshqa oqibatlarni keltirib chiqargan bir oqibatning 

sababi bo‘lganligi va boshqalar.  

Bundan xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, sababiy bog‘lanish – 

ikkita holat o‘rtasidagi aloqa bo‘lib, bu holatlardan biri (sabab) ikkinchi 

holatni yuzaga keltiradi. 

Sababiy bog‘lanish jinoyat tarkibi obyektiv tomonining zaruriy belgisi 

bo‘lishi uchun quyidagi hollarda shakllangan bo‘lishi lozim: zarar kelib 

chiqishi real imkoniyati yuzaga kelganidan, to uni haqiqatga 

aylantirilgunga  qadar bo‘lgan davrda mavjud bo‘lganda. Ijtimoiy zararli 

oqibat keltirib chiqaruvchi real imkoniyatni yuzaga keltirmaydigan harakat 

yoki harakatsizlik natijani keltirib chiqarmaydi va jinoiy javobgarlikni ham 

keltirib chiqarmaydi. Ammo obyektiv tasodif (ham  ichki, ham tashqi) 

tufayli bunday real imkoniyatlar haqiqatga kirib ketishi mumkin. Shuning 

uchun aybdorning qilmishi va shu qilmish natijasi – oqibatning bog‘liqligi 

– sababiy bog‘lanish isbotlash jarayonining zaruriy bosqichidir.