Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

NOTA BENE ! 

Jinoyat  subyekti

  –  jinoyat qonunchiligida nazarda tutilgan jinoyatni 

sodir etgan va ushbu qonunda belgilangan yoshga yetgan aqli raso 

jismoniy shaxsdir. 

 

JK 17-moddasida

  jinoyat  subyektining umumiy belgilariga ta’rif 

berilgan hamda ular quyidagi uchta zaruriy elementlar  majmui orqali 

ifodalanadi: 

– jismoniy shaxsligi; 

– aqli rasoligi; 

– JKga muvofiq jinoiy javobgarlikni keltirib chiqaruvchi subyektning 

yoshi. 

Ushbu element (belgi)lar birontasining mavjud bo‘lmasligi jinoyat 

subyektining, demak jinoyat tarkibining mavjud emasligidan dalolat 

beradi. 

Jinoyat kodeksi qoidalariga ko‘ra, faqat jismoniy shaxs, ya’ni inson 

jinoiy javobgar bo‘lishi mumkin. Aytish kerakki, jinoyat qonunchiligida 

233 

 

---

jismoniy shaxs tushunchasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri berilmagan. Biroq, Jinoyat 

Kodeksi va boshqa huquqiy aktlarning mohiyatidan ko‘rinadiki, jinoyat 

huquqidagi jismoniy shaxs tushunchasi Fuqarolik Kodeksining 16-

moddasidagi tushunchaga o‘xshash bo‘lib, unga ko‘ra «fuqaro zamirida 

O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, boshqa davlatlar fuqarolari  va 

shuningdek, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar tushuniladi». 

Jinoyat  subyekti  faqat jismoniy shaxs bo‘lishi mumkin, bu esa 

O‘zbekiston Respublikasining jinoyat qonunchiligi bo‘yicha yuridik 

shaxsning jinoiy javobgarligi bundan mustasno ekanligini bildiradi. 

Yuridik shaxslar fuqarolik qonunchiligi bo‘yicha faqat mulkiy javobgar 

bo‘ladilar. Ular qachonki jinoyat natijasida mulkiy yoki boshqa zarar 

yetkazilgan bo‘lsa, bunda mazkur yuridik shaxsning rahbari jinoiy 

javobgarlikka tortilishi mumkin, masalan, JK 196-moddasi bo‘yicha atrof 

tabiiy muhitni ifloslantirganlik uchun.  Demak, agar biron-bir tashkilot, 

masalan, shaxtada mehnat muhofazasi qoidalari buzilishi natijasida 

odamlarga shikast etsa, buning uchun yuridik shaxs sifatida shaxta emas, 

balki mazkur qoidalarning buzilishida aybdor bo‘lgan muayyan shaxs 

javobgarlikka tortiladi. 

Hayvonlar jinoyat subyekti  bo‘lishi mumkin emas, masalan, it biror-

bir odamni tishlab olsa yoki uning sog‘lig‘iga zarar yetkazsa, uni jinoyat 

subyekti deya olmaymiz. Sud-tergov amaliyotida aniqlanishi kerak bo‘lgan 

yagona holat bu, it jinoyat sodir etish quroli sifatida foydalanilganligi yoki 

foydalanilmaganligidir. Masalan, inson tomonidan o‘rgatilgan it buyruq 

berilishi natijasida inson sog‘lig‘iga zarar yetkazsa, bunda hayvon 

tomonidan yetkazilgan zarar uchun uning egasi javobgarlikka tortiladi.  

Aytish kerakki, jinoiy javobgarlik shaxs bilan chambarchas 

bog‘langan bo‘lib, shaxs o‘zining ijtimoiy xavfli, qasddan yoki 

ehtiyotsizlik orqasida sodir etgan qilmishi uchun javobgardir. Bu bilan 

mazkur holat jinoyat huquqining asoslantirilgan tamoyillari asosida 

shaxsning aybini belgilashda ongli va maqsadli jinoiy qilmishi uchun 

shaxsiy javobgarlik o‘rnatishga ruxsat beradi.  

Shunday qilib, yuridik shaxslarni yoki hayvonlarni emas, balki faqat 

insonlarni, ya’ni o‘z qilmishining xususiyatini va ijtimoiy xavflilik 

234 

 

---

darajasini anglab yetish qobiliyatiga ega bo‘lgan, o‘z qilmishiga hisob bera 

oladigan va ularni boshqara oladigan