|
7-§.Bilim olish huquqi
Bilim olish huquqi insonning ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari tarkibida
alohida ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining
41-moddasiga ko‘ra, “Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy
ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat
nazoratidadir”
116
, deb belgilangan.
Ma’lumki, kishilik jamiyati taraqqiyotini ta’lim tizimini to‘g‘ri
tashkil etmasdan, ilm-fanning rivojlanishini samarali yo‘lga qo‘ymasdan
turib tasavvur etib bo‘lmaydi. Shu sababdan, mustaqil davlatimizning
birinchi Konstitutsiyasida bilim olish, ta’lim-tarbiya masalasiga alohida
e’tibor qaratilib, uning muhim jihatlarini o‘zidagi asosiy qoidalar sifatida
o‘rnatib, unga konstitutsiyaviy maqom berildi.
111
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., 11-
сон
, 152-
модда
112
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 17.10.2018
й
., 07/18/3973/2064-
сон
113
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., 14-
сон
, 217-
модда
114
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 30.10.2017
й
. 06/17/5216/0187-
сон
115
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 3.08.2018
й
., 07/18/3894/1615-
сон
116
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2018
263
O‘zbekistonda ta’lim sohasini rivojlantirishga yo‘naltirilayotgan
yillik xarajatlar yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etmoqda va
bu tizimning Davlat byudjeti xarajatlaridagi ulushi 35 foizdan ortiqni
tashkil etmoqda. Dunyoning boshqa davlatlarida yalpi ichki mahsulotning
o‘rtacha 10-12 foizini tashkil etadigan bunday ko‘rsatkichni kamdan-kam
uchratish mumkin.
Ta’lim olish huquqining konstitutsiyaviy asoslari to‘g‘risida
gapirganda yana bir muhim jihatga alohida e’tibor qaratish lozim.
Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-moddasida
O‘zbekiston Respublikasining davlat tili o‘zbek tilidir. O‘zbekiston
Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning
tillari, urf-odatlari va an’analari hurmat qilinishini ta’minlaydi, ularning
rivojlanishi uchun sharoit yaratadi
117
, deb belgilangan.
Baynalminal ahamiyat kasb etuvchi ushbu ustuvor qoidadan kelib
chiqib, mamlakatimizda maktab ta’limi 7 ta tilda: o‘zbek, qoraqalpoq, rus,
qozoq, qirg‘iz, turkman va tojik tillarida olib borilmoqda. Shu bilan birga
ta’lim tizimida o‘quvchilar jahondagi ulkan intellektual boylikni
egallashning eng muhim sharti hisoblangan xorijiy tillarni ham chuqur
o‘rganishlari uchun barcha shart-sharoitlar yaratib berilgan.
Bilim olish huquqining konstitutsiyaviy asoslari O‘zbekiston
Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”
118
gi qonunida rivojlantirildi.
Yoxud, ushbu qonunning1-moddasida uning maqsadifuqarolarga ta’lim,
tarbiya berish, kasb-hunar o‘rgatishning huquqiy asoslarini belgilash
hamda har kimning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini
ta’minlashga qaratilganligi o‘rnatilgan.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunida
ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillari belgilab berildi.
Unga ko‘ra, ta’lim O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy taraqqiyotida
ustuvor deb e’lon qilinib, ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy
tamoyillari sifatida ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik
xarakterda ekanligi; ta’limning uzluksizligi va izchilligi; umumiy o‘rta,
shuningdek, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining majburiyligi;
o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo‘nalishini: akademik litseyda yoki
kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi; ta’lim
117
Ўша
жойда
118
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1997, 9-
сон
, 225-
модда
; 2013,
41-
сон
, 543-
модда
264
tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi; davlat ta’lim standartlari
doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; ta’lim dasturlarini
tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv; bilimli bo‘lishni va
iste’dodni rag‘batlantirish kabilar belgilangan.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunining
asosiy xususiyatlaridan biri har kimga jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy
mansubligi, e’tiqodi, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, xizmat turi,
ijtimoiy mavqeyi, turar joyi, O‘zbekiston Respublikasi hududida qancha
vaqt yashayotganligidan qat’iy nazar, bilim olishda teng huquqlar
kafolatlanganligidadir. Shuningdek, boshqa davlatlarning fuqarolari
O‘zbekiston Respublikasida xalqaro shartnomalarga muvofiq bilim
olish huquqiga egaligi, Respublikada istiqomat qilayotgan fuqaroligi
bo‘lmagan shaxslar bilim olishda O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari
bilan teng huquqlarga egaligi ham diqqatga sazovor holatdir.
Qonunda ta’lim turlari sifatida maktabgacha ta’lim; umumiy o‘rta
ta’lim; o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; oliy ta’lim; oliy o‘quv yurtidan
keyingi ta’lim; kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash;
maktabdan tashqari ta’lim amalda bo‘lishi belgilangan.
Maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabda
o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini ko‘zlaydi. Bu
ta’lim olti-etti yoshgacha oilada, bolalar bog‘chasida va mulk shaklidan
qat’iy nazar, boshqa ta’lim muassasalarida olib boriladi.
Boshlang‘ich ta’lim umumiy o‘rta ta’lim olish uchun zarur bo‘lgan
savodxonlik, bilim va ko‘nikma asoslarini shakllantirishga qaratilgan.
Maktabning birinchi sinfiga bolalar olti-etti yoshdan qabul qilinadi.
Umumiy o‘rta ta’lim bilimlarning zarur hajmini beradi, mustaqil
fikrlash, tashkilotchilik qobiliyati va amaliy tajriba ko‘nikmalarini
rivojlantiradi, dastlabki tarzda kasbga yo‘naltirishga va ta’limning
navbatdagi bosqichini tanlashga yordam beradi.
Bugungi kunda ta’lim olish huquqini takomillashtirishda O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi PF-5198-sonli
“Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”
119
gi, 2018-yil 25-yanvardagi PF-5313-sonli
“Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan
119
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 01.10.2017
й
.
265
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”
120
gi, 2017-yil 16-fevraldagi
PF-4958-sonli “Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish to‘g‘risida”
121
gi, 2018-yil 5-sentabrdagi PF-5538-sonli
“Xalq ta’limini boshqarish tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g‘risida”
122
gi farmonlari muhim ahamiyat kasb etadi.
Ularda bugungi kun yangi islohotlar bosqichida ta’lim tizimini
rivojlantirishning dolzarb masalalari belgilab berilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
