|
7-§. Ijtimoiy adolat va qonuniylik – demokratiyaning muhim sharti
O‘zbekistonni demokratik davlat sifatida tavsiflovchi yana bir qoida
Konstitutsiyaning 14-moddasida belgilangan. Unga muvofiq, “Davlat o‘z
faoliyatini inson va jamiyat farovonligini ko‘zlab, ijtimoiy adolat va
qonuniylik prinsiplari asosida amalga oshiradi”.
O‘zbekiston Konstitutsiyasida belgilangan mazkur qoida davlatimiz
faoliyatining eng asosiy prinsiplarini belgilab beradi. Bu juda muhimdir.
Chunki davlat o‘z faoliyati bilan inson va jamiyat taqdirini belgilashi
mumkin. Ayniqsa, hozirgi vaqtda jamiyat davlatsiz yashay olmasligi
hammaga ayon bo‘lib qoldi.
Davlatimizning jamiyat hayotida tutgan o‘rnini belgilashda uning
vazifalariga, funksiyalariga alohida e’tibor berish kerak. Davlatning
qanday vazifalarni, funksiyalarni amalga oshirishiga, boshqacha qilib
aytganda, davlat faoliyatiga qarab uning mohiyatiga baho beriladi. Agar
davlat o‘z faoliyatini, avvalo, inson va jamiyat manfaatlarini himoya
qilishga qaratgan bo‘lsa, uni ijtimoiy adolat va qonuniylik prinsiplari
asosida amalga oshirib borsa, unday davlatni adolatli, demokratik deyish
mumkin. Shu bois Konstitutsiyaning 14-moddasida o‘rnatilgan me’yor
O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy adolat tantana qilgan jamiyat, xalq
hokimiyatchiligi qaror topgan davlat ekanligini yaqqol ko‘rsatib turibdi
desak, aslo yanglishmaymiz. Chunki mazkur modda alohida ravishda
inson va jamiyat farovonligini, ijtimoiy adolat va qonuniylik prinsiplarini
davlat faoliyatining ajralmas qismi sifatida e’tirof etadi.
91
Zero, demokratik huquqiy davlatning eng muhim shartlaridan biri
inson va shaxs manfaatlarining hamma narsadan ustunligidir. Inson va
jamiyat farovonligi esa aynan shaxs manfaatlariga mos tushadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Miriziyoyevning
Konstitutsiya qabul qilinganligining 25 yilligi munosabati bilan so‘zlagan
ma’ruzasida, “davlat organlarining kundalik faoliyatida inson huquq va
erkinliklari ustuvorligiga oid konstitutsiyaviy tamoyil so‘zsiz ta’minlanishi
shart. “Xalq davlat organlariga emas, davlat organlari xalqqa xizmat qilishi
kerak”
1
,degan masalaga alohida to‘xtalib o‘tdilar.Konstitutsiyadagi
ushbu moddaning kafolatlari O‘zbekiston Respublikasida ayni vaqtlarda
amalga oshirilayotgan chuqur ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy o‘zgarishlar,
islohotlar bilan belgilanadi. Bunday islohotlardan ko‘zda tutilgan eng
asosiy maqsad inson va jamiyat farovonligi ekanligi hech kimga sir emas,
albatta
.
Umuman, O‘zbekistondagi barcha ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy
sohadagi o‘zgarishlar, islohotlar faqat inson va jamiyat farovonligini
ko‘zlab amalga oshirilmoqda. Bunda davlat bosh islohotchi sifatida
maydonga chiqmoqda. Davlatimiz rahbarining asarlarida ham inson uchun
munosib turmush va ish sharoitlarini yaratish barcha iqtisodiy, demokratik,
siyosiy islohotlarning pirovard maqsadi ekanligi alohida uqtiriladi.
Shu sababli O‘zbekiston davlati ishga layoqatsiz kishilarni, nogironlarni,
ko‘p bolali oilalarni, qarovsiz qolgan go‘daklarni moddiy va ijtimoiy
jihatdan har taraflama qo‘llab-quvvatlamoqda. Davlatimizning ijtimoiy
adolat prinsipi asosida faoliyat yuritishi xuddi shunda yorqin ko‘rinadi.
Konstitutsiyaning 14-moddasida nazarda tutilgan me’yorning yana bir
muhim tomoni shundaki, unga ko‘ra, davlat o‘z faoliyatini qonuniylik
prinsipi asosida amalga oshiradi. Bu huquqiy demokratik davlatning eng
asosiy belgilaridan biridir.
Qonuniylik prinsipi deganda, avvalo, qonunlarni va uning asosida
qabul qilingan boshqa huquqiy hujjatlarni davlat organlari mansabdor
1
Ш
.
М
.
Мирзиёев
.
Конституция
–
эркин
ва
фаровон
ҳаётимиз
,
мамлакатимизни
янада
тараққий
эттиришнинг
мустаҳкам
пойдеворидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёевнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
25
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузаси
. //
Халқ
сўзи
, 2017
йил
9
декабрь
92
shaxslar, fuqarolar tomonidan aniq va og‘ishmay bajarilishi lozimligi
tushuniladi. Bu davlat tuzumidagi demokratizmning ko‘rinishlaridan biri
bo‘lib, hammaning qonun oldida tengligini o‘rnatadi. Qonuniylik prinsipi
qonunlarni yuridik hujjatlar tizimida oliy kuchga egaligini, barcha uchun
barobarligini, jamiyat a’zolarining barchasi uchun majburiyligini
anglatadi. Shu bilan birga, bu prinsip fuqarolarning huquq va erkinliklari
og‘ishmay ta’minlanishi, fuqarolarga nisbatan davlat organlari va
mansabdor shaxslarning qandaydir o‘zboshimchaligiga yo‘l qo‘ymasligi,
fuqarolarning jamiyat, davlat oldidagi majburiyatlari qat’iy bajarilishi
lozimligini ham nazarda tutadi. Bir so‘z bilan aytganda, qonuniylik
prinsipi o‘z maqsad va mohiyati bilan xalq manfaatlariga xizmat qiladi.
Qonuniylikning asosiy vazifasi – mamlakatning ijtimoiy va davlat
tuzumini mustahkamlash, bozor iqtisodiyotiga o‘tish uchun mulkning turli
shakllariga yo‘l ochish va ularni qo‘riqlash, fuqarolarning huquq,
erkinliklari va burchlarini mustahkamlashdir.
Jamiyatda qonuniylik ikki xil ma’noda keng va tor ma’nolarda
ishlatiladi. Keng ma’noda bajarilishi talab qilinadigan barcha qonun-
qoidalar tushuniladi. Bularga davlat tomonidan chiqarilgan
konstitutsiyaviy va boshqa amaldagi qonunlar, barcha normativ-huquqiy
hujjatlar kiradi. Tor ma’noda olganda qonuniylik davlat organlarining
faoliyatida qonunlarga va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga amal
qilishini ko‘zda tutadi. Chunki, O‘zbekistonda barcha davlat organlari,
mansabdor hamda yuridik shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar
Konstitutsiya va qonunlarga asosan ish ko‘rishi lozimligi Asosiy
qonunimizda belgilangan.
Qonuniylik huquqiy tartibot bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, u orqali
amalga oshiriladi. Huquqiy tartibot jamoat tartibining bir qismi bo‘lib,
faqat huquqiy normalarning amalga oshirilishi natijasida paydo bo‘lib,
insonlar o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni huquqiy vositalar
orqali tartibga soladi. Jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlar huquqiy tartibot
orqali paydo bo‘ladigan huquqiy munosabatlardan kengroq bo‘lib, ularga
axloq, urf-odatlar va boshqa turmush qoidalarining amalga oshirilishi
natijasida paydo bo‘ladigan ijtimoiy munosabatlar kiradi. Kishilar
o‘rtasidagi yoki fuqarolar bilan davlat organlari o‘rtasidagi munosabatlar
huquqiy tartibot, ya’ni huquqiy normalar orqali amalga oshirilib,
93
qonuniylik mustahkamlanadi. Qonuniylikning o‘ziga xos xususiyatlari
uning quyidagi tamoyillarida ifodalanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
