Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

4-§.Dam olish huquqi 
Insonning ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari tizimida dam olish huquqi 
alohida ahamiyat kasb etadi. Dam olish vaqti – xodim mehnat vazifalarini 
bajarishdan xoli bo‘lgan va bundan u o‘z ixtiyoriga ko‘ra foydalanishi 
mumkin bo‘lgan vaqtdir. 
Xodimga ish kuni (smena) davomida dam olish va ovqatlanish uchun 
tanaffus berilishi kerak, bu tanaffus ish vaqtiga kiritilmaydi. Tanaffus 
berish vaqti va uning aniq muddati ichki mehnat tartibi qoidalarida, smena 
grafiklarida yoki xodim bilan ish beruvchi o‘rtasidagi kelishuvga binoan 
belgilab qo‘yiladi.
Ishlab chiqarish sharoitiga ko‘ra dam olish va ovqatlanish uchun 
tanaffus berish mumkin bo‘lmagan ishlarda ish beruvchi xodimga ish 
vaqtida ovqatlanib olish imkoniyatini ta’minlashi shart. Bunday ishlarning 
ro‘yxati, ovqatlanish tartibi va joyi ichki mehnat tartibi qoidalarida 
belgilab qo‘yiladi. 
Ishning tugashi bilan keyingi kuni (smenada) ish boshlanishi 
o‘rtasidagi kundalik dam olish vaqtining muddati o‘n ikki soatdan kam 
bo‘lishi mumkin emas. 
Barcha xodimlarga dam olish kunlari (har haftalik uzluksiz dam 
olish) beriladi. Besh kunlik ish haftasida xodimlarga haftada ikki dam 
olish kuni, olti kunlik ish haftasida esa, bir dam olish kuni beriladi. 
Umumiy dam olish kuni yakshanbadir. 
Barcha xodimlarga, shu jumladan o‘rindoshlik asosida ishlayotgan 
xodimlarga, dam olish va ish qobiliyatini tiklash uchun ish joyi (lavozimi) 
va o‘rtacha ish haqi saqlangan holda yillik mehnat ta’tillari beriladi. 
Xodimlarga o‘n besh ish kunidan kam bo‘lmagan muddat bilan yillik 
asosiy ta’til beriladi. Quyidagilarga ularning yoshi va sog‘lig‘i holatini 
hisobga olib, yillik uzaytirilgan asosiy ta’til beriladi: o‘n sakkiz yoshga 
to‘lmagan shaxslarga - o‘ttiz kalendar kun; ishlayotgan I va II guruh 
nogironlariga - o‘ttiz kalendar kun. 
Yillik asosiy ta’til birinchi ish yili uchun olti oy ishlangandan keyin 
beriladi. Ish yili mehnat shartnomasiga binoan ish boshlangan kundan 
e’tiboran hisoblanadi. Ta’til quyidagi xodimlarga ularning xohishi 
bo‘yicha olti oy o‘tmasdan oldin beriladi: ayollarga - homiladorlik va 
tug‘ish ta’tili oldidan yoki undan keyin; I va II guruh nogironlariga;
o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslarga; muddatli harbiy xizmatdan 
zaxiraga bo‘shatilgan va ishga joylashgan harbiy xizmatchilarga; 
o‘rindoshlik asosida ishlayotganlarga - asosiy ish joyidagi ta’til bilan bir 

---

252 
vaqtda, o‘rindoshlik asosida ishlagan vaqtiga mutanosib ravishda haq 
to‘lagan holda; ishlab chiqarishdan ajralmagan holda umumiy ta’lim 
maktablarida, hunar-texnika bilim yurtlarida, oliy va o‘rta maxsus o‘quv 
yurtlarida, kadrlarning malakasini oshirish, ularni tayyorlash va qayta 
tayyorlash institutlari va kurslarida o‘qiyotganlarga, agar ular o‘zlarining 
yillik ta’tillarini imtihonlar, sinovlar (zachyotlar) topshirish, diplom,
kurs, laboratoriya va boshqa o‘quv ishlarini bajarish vaqtiga to‘g‘rilab 
olishni xohlasalar; texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil 
etishdagi o‘zgarishlar, xodimlar soni (shtati) yoki ishlar xususiyati 
o‘zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning 
tugatilganligi munosabati bilan ishdan ozod etilgan xodimlarga(100-
modda ikkinchi qismining 1-bandi)
91
. 
Maktablar, hunar-texnika bilim yurtlari, oliy va o‘rta maxsus o‘quv 
yurtlari, kadrlarning malakasini oshirish, ularni tayyorlash va qayta 
tayyorlash institutlari va kurslarining muallimlar tarkibiga birinchi ish 
yilida yillik ta’til ularning mazkur o‘quv yurtiga ishga kirgan vaqtidan 
qat’iy nazar haqiqiy ishlagan vaqtiga mutanosib ravishda haq to‘lagan 
holda yozgi ta’til davrida to‘liq beriladi. 
Xodimlar quyidagi ijtimoiy ta’tillar olish huquqidan foydalanadilar: 
homiladorlik va tug‘ish ta’tillari (233-modda); bolalarni parvarishlash 
ta’tillari (232, 234, 235-moddalar); o‘qish bilan bog‘liq ta’tillar 
(252, 253, 254 va 256-moddalar); ijodiy ta’tillar (258-modda)
92
. 
Xodimning arizasiga binoan unga ish haqi saqlanmagan holda ta’til 
berilishi mumkin, uning muddati xodim bilan ish beruvchi o‘rtasidagi 
kelishuvga binoan belgilanadi. 
Quyidagi xodimlarga ularning xohishiga ko‘ra, ish haqi saqlanmagan 
holda muqarrar tartibda ta’til beriladi: 1941–1945-yillardagi urush 
qatnashchilariga va imtiyozlari jihatidan ularga tenglashtirilgan shaxslarga 
- har yili o‘n to‘rt kalendar kunga qadar; ishlayotgan I va II guruh 
nogironlariga - har yili o‘n to‘rt kalendar kunga qadar; ikki yoshdan uch 
yoshgacha bo‘lgan bolani parvarish qilayotgan ayollarga(234-modda);
o‘n ikki yoshga to‘lmagan ikki va undan ortiq bolani tarbiyalayotgan 
ayollarga - har yili o‘n to‘rt kalendar kunga qadar(232-modda)
93
. 
91
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
. –
Т
.:
Адолат
, 2017 
92
Ўша
жойда
93
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
. –
Т
.:
Адолат
, 2017 

---

253 
Bugungi kun yangi islohotlar bosqichida fuqarolarning dam olish 
huquqini takomillashtirishga bag‘ishlangan qator islohotlar amalga 
oshirilmoqda. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2017-yil 28-dekabrdagi PF-5290-sonli “2018-yilda rasmiy sanalarni 
nishonlash davrida qo‘shimcha ishlanmaydigan kunlarni belgilash va dam 
olish kunlariniko‘chirish to‘g‘risida”
94
gi,2018-yil 12-noyabrdagi 
PF-5574-sonli “2019-yilda rasmiy sanalarni nishonlash davrida 
qo‘shimcha ishlanmaydigan kunlarni belgilash va dam olish kunlarini 
ko‘chirish to‘g‘risida”
95
gi farmonlari qabul qilinib, ularda fuqarolarga dam 
olish uchun qulaylik yaratish maqsadida ba’zi ish kunlarini boshqa 
sanalarga ko‘chirish tartibi belgilandi.