|
4.2. Zarb to'lqinidan shikastlanish
Atom bombasi portlaganda yadro energiyasi ajralib chiqadi, u harakat energiyasiga
aylanadi. Portlash o‘chog‘ida bosim bir necha million 1 atmosferagacha oshadi,
temperatura bir necha o'n million gradusgacha oshadi. Kengayayotgan qizigan
gazlar atrofga katta tezlikda tarqalib zarb to'lqini tanada deformatsiyani chaqiradi,
u chuqur a'zo va to‘qimalarga ham tarqaladi. Shikastlanishning og'irlik darajasi
zarb to'lqini kuchiga, ta’sir qilish davomiyligiga, organizmni dastlabki holatiga,
portlash davrida tanani portlashga nisbatan tutgan holatiga, portlashning quvvatiga
bog'liq.
Zarb to'lqining kuchi 0.7 -1.0 kg/sm.kv. gacha bo'lganda o'limga olib keluvchi
shikastlanishlar rivojlanadi. Bosimning kuchi 0.7kg/sm.kv.dan kam bo'lganda har
xil og'irlik darajasiga ega bo'lgan markaziy nerv tizimi, sezgi a’zolari va ichki
a'zolarning faoliyatlari buzilishi bilan kechuvchi jarohatlar rivojlanadi. Bu
o'zgarishlarni rivojlanishida MNS da yuzaga keladigan morfologik va funksional
63
o'zgarishlar yetakchi rol o'ynaydi, birinchi navbatda bosh miya po'stloq qavatidagi
o'zgarishlar.
Og'irlik darajasiga qarab zarb to'lqinidan shikastianishning yashinsimon og'ir va
yengil turlari farqlanadi.
Yashinsimon turida
- jarohat olgan inson chuqur xushini yo'qotadi, xushiga
qaytmasdan o'ladi.
Og'ir turida
- shikastlangan uzoq muddat xushini yo'qotadi, rangparlik, ko'karish,
stridoroz nafas olish kuzatiladi, burundan, quloqdan, og'izdan qon ketadi, puls
to'liqligi kamayadi, yutish buziladi, sfinkterlar bo'shashadi. Xushiga qaytgandan
so’ng bosh aylanishi, ko'ngil aynishi, qusish, eshitish va so’zlashni buzilishi,
parezlar, falajliklar, ko'p terlash, epileptiform xurujlar, tana harorati subfebril
oshishlari kuzatiladi. Ko'p hollarda nafas a’zolari shikastlanadi. Jarohat
olganlaryo'taladi, qon tuflaydi, ularda o'tkir o'pka emfizemasi, uchdan bir hollarda
o’choqli zotiljam rivojlanishi kuzatiladi. Bu o'zgarishlarning yuzaga kelishida
o'pkani nafas yo'llari orqali va ko'krak qafasi jarohatidan kelib chiqadi.
Yurak - tomir tizimida pulsni bradikardiya bilan kechuvchi labilligi,
gipertenziyaga, aritmiyaga moyillik, ko'p hollarda ekstrasistoliya kuzatiladi.
Ko'ngil aynish, qusish paydo bo'ladi. Qonda o'rtacha neytrofilli leykotsitoz,
ECHTni sekinlashuvi topiladi. Ko'p hollarda yurak mushaklarining ifodalangan
organik o'zgarishlari yuz berib, yurak yetishmovchiligi rivojlanadi.
Ovqat hazm qilish a’zolari tomonidan zarb to'lqini ta’sirirdan so'ng erta davrda
ko'ngil aynish, qusish, ba’zida ichak faoliyati buzilib, qabziyat ich ketish, dinamik
ichak tutilishi kabi belgilar kuzatiladi, og'ir hollarda jigarni, me’dani va ichakni
yorilishlari avj olishi mumkin.
Zarb to'lqini ta’siridan so'ng erta davrda siydik ajratish tizimi tomonidan reflektor
kelib chiqqan o'tkir buyrak yetishmovchiligi kuzatilishi mumkin. Siydik ajratish
keskin qisqaradi va hatto anuriya rivojlanadi. Kech davrda buyraklar tomonidan
o'choqli nefrit, piyelonefrit, nefrozlar rivojlanishi kuzatiladi.
Qoida tusida, kech davrlarda vegetativ va diensefal - gipofizarli o'zgarishlar
rivojlanadi. Ko'p hollarda bunday bemorlar juda ko'p shikoyat qiladilar, ularda puls
labilligi kuzatiladi, ko'p terlash, subfebrilitet, AQB qator holda oshadi, ba'zi
hollarda barqaror gipertoniya rivojlanadi. Bunday bemorlarda me’da yara kasalligi
rivojlanadi, ichak faoliyati buziladi, endokrin o'zgarish yuz beradi, qator belgilarda
bronxial astma xurujlari paydo bo'ladi. Ularning shikastianishli jarohat olganlarida
qisqa vaqt davomida o'pka - yurak yetishmovchiligiga olib keladi.
Zarb to’lqinidan yengil jarohatlanganlarda bosh aylanish, bosh og'rishi, holsizlik,
quloqlarda shang'illash, ba’zida quloq pardasining yorilishi kuzatiladi. Ichki
a’zolar faoliyati ko'p hollarda buziladi.
64
Zarb to'lqinlaridan shikastlanganlarda davolash evakuatsiya tartiblari.
Zarb to'lqinlaridan og‘ir jarohat olganlarga shoshilinch terapevtik yordam
ko’rsatishga quyidagilar ko’rsatma bo’Iadi:
• Karaxtlik (shok);
• Kollaps;
• Asfiksiya;
Jang maydonida va PTP da sun’iy nafas oldiriladi, bemorlar isitiladi - alkogol
beriladi, kamfora, lobelin, sititon, noradrenalin, mezaton yuboriladi, kislorod
ingalyatsiyasi amalga oshiriladi.
Tibbiy sanitar batalyonda (alohida tibbiy otryadda) yuqorida sanalgan birinchi
shifokor yordami tadbirlari o'tkaziladi (agarda ular PTP da o’tkazilmagan bo’lsa)
va ko'rsatmasiga binoan vena ichiga shokka qarshi suyuqlik, qon almashtiruvchilar
yuboriladi. Bemorga tinch holat tashkil qilinadi.
Shoshilinch terapevtik yordam ko'rsatilgandan so’ng zarb to’lqinlaridan og’ir
jarohatlanganlarni jarrohlik dala harakat gospitaliga yoki nevrologik dala harakat
gospitaliga, asoratlar mavjud bo’lsa gospital bazalariga yuboriladi.
Yengil jarohat olganlarni tibbiy sanitar batalyonda (alohida tibbiy otryadiga) 2-7-
10 kunga davolashga qoldiriladi, uzoqroq davolashga muhtoj bo'lganlar yengil
yaralanganlar gospitaliga yuboriladi, bu yerda davolashni tugallab ular safga
qaytariladi.
Og’ir jarohat olganlarda MNS va ichki a’zolarda chuqur va barqaror o’zgarishlar
rivojlansa harbiy xizmatga noloyiq topilib hisobdan o'chiriladi.
Funksional o’zgarishlar o'rtacha bo’lib ular barqaror bo'lsa, jarohatlanganlar
komissiyada xujjatga noloyiq topiladi yoki safdan tashqari xizmatga qoldiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
