Harakatlar strategiyasi 2017–2021 Inson manfaatlarini ta’minlash va mahalla taraqqiyoti yili

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
54
ўқитишнинг илгар маълум бўлган усулларини қўлланиш қоидаларининг янги тизими
-
дир.
Муаммоли таълим билишга оид вазифаларни ўқувчилар олдига изчил ва мақсадга 
қаратилган ҳолда қўйишни назарда тутади, ўқувчилар бевосита ўқитувчи раҳбарлигида 
муаммони ҳал қилиш орқали янги билимларни фаол ва мустақил ўзлаштиришга эри
-
шадилар.
Муаммоли таълимнинг асосини муаммоли вазиятлар ташкил этади. Билиш вази
-
фаларининг қўйилишида муаммоли саволлар етакчи ўринни эгаллайди. Билишга доир 
саволлар ўқувчилар учун муайян даражада қийинроқ бўлиши, улардаги мавжуд билим
-
ларнинг чекланганлигини кўрсатиши ва шу билан биргаликда, ўқувчилар бажара ола
-
диган бўлиши, яъни идрок ва тафаккур уйғунлигида назарий билимларнинг заҳирасига 
боғлиқлигини ҳисобга олиш муҳим аҳамият касб этади.
Маълумки, ўқитишнинг ҳар қандай негизида инсон фаолиятининг муайян 
қонуниятлари, шахс ривожи ва улар асосидада шаклланган педагогик фаннинг тамой
-
иллари ва қоидалари ётади. Ўқувчининг билиш фаолияти жараённи мантиқий билиш 
зиддиятларини ҳал қилишда объектив қонуниятлари дидактик тамойилларга таянади.
Ўқитишнинг ҳозирги жараёни таҳлили психолог ва педагогларнинг фикрлаш муаммоли 
вазият, кутилган ҳайрат ва маҳлиё бўлишдан бошланади, деган хулосалари ҳақиқатга 
яқин эканлигини кўрсатади.
Муаммоли таълимнинг асосий шартларидан бири, билиш вазифасининг ўқувчиларда 
қизиқиш уйғота олишидир. Бу шарт айниқса паст ўзлаштирувчи ўқувчиларни фаоллаш
-
тириш мақсадини кўзлайди. Қизиқишнинг пайдо бўлиши шахс билиш фаолиятининг 
барча жиҳатларига ижобий таъсир кўрсатади., уни сифат жиҳатидан янги босқичга 
кўтаради. Чунки хотира, тафаккур, идрок, диққат, тасаввур, хаёл билиш жараёнлари 
фаоллашганда билимларни янада мустаҳкам ва кенгроқ эгаллаш учун имкониятлар 
юзага кела бошлайди.
Танқидий фикрлай олиш шахснинг муҳим сифатларидан бири бўлиб, бунда шахс 
мантиқан тўғри мушоҳада қила олиш, мустақил хулоса чиқариш ва қарорлар қабул 
қилиш малака ва кўникмаларини эгаллай боради.
Ўқув муаммоси муаммо уч таркибий қисмни ўз ичига олади: 
а) маълум (берилган вазифа асосида);
б) номаълум (уларни топиш янги билимларни шакллантиришга олиб келади);
в) аввалги билимлар (ўқувчилар тажрибаси). Улар номаълумни топишга йўналган 
қидирув ишларини амалга ошириш учун зарурдир. Аввало ўқувчига номаълум бўлган 
ўқув муаммоси вазифа қилиб белгиланади ва бунда унинг бажарилиш усуллари ҳамда 
натижаси ҳам номаълум бўлади, лекин ўқувчилар ўзларида мавжуд аввал эгалланган 
билим ва кўникмаларга асосланиб туриб кутилган натижа ёки ечилиш йўлини излай
-
дилар.
Ўқувчиларда танқидий фикрлашни ривожлантиришга хизмат қиоувчи муаммоли 
вазиятни ташкил қилишда қуйидаги дидактик мақсадларни ҳисобга олиш зарур: ўқув 
материалига ўқувчилар диққатини жалб қилиш, уларнинг билишга бўлган қизиқишини 
уйғотиш, ўқувчиларнинг билиш фаолиятини жонлантириш, уларда интеллектуал 
зўриқишни юзага келтириш, ўқувчилар томонидан эгалланган ҳозирги билим, малака 
ва кўникмалар келажакда юзага келадиган билишга бўлган талабларини қондира 
олмаслигини кўрсата билиш, ўқувчиларга ўқув муаммолариии таҳлил қилишга, унинг 
ечимларини топишнинг энг рационал йўлларни аниқлашда ёрдам бериш керак.
Бошланғич синфларда “Тарбия” фанини ўқитишда муаммоли таълимдан фойдала
-
ниш орқали ўқувчиларда мустақил ва танқидий фикрлаш ҳамда ижодий қобилиятларни 

---