Harakat sistemasida uchraydigan patologik holatlar

YASSI OYOQLIK — oyoq panjasi gumbazining yalpayib, tekis bo'lib qolishi. Oyoq bo'yiga yoki eniga yassi bo'lishi mumkin, goho har ikkisi birga uchraydi. Oyoq eniga yassi bo'lsa, uning tagi eniga yalpayadi, og'irlik esa oyoqning 1- va 5 barmoqlariga tushmay, barmoq tagiga, kaft suyaklarining boshchasiga tushadi. Oyoq bo'yiga qarab yassi bo'lsa, uning tagi yerga bir tekis tegib turadi. Oyoq yassiligi tug'ma (juda kam) yoki hayotda orttirilgan bo'ladi. Hayotda orttirilgani ko'proq uchraydi. Asosan oyoq panjasi muskul-boylam apparatining zaiflashishi (mas., raxit yoki haddan tashqari zo'r kelishi oqibatida), poyabzalning noqulay bo'lishi, maymoqlik, oyoq. shikastlanishi yoki falajlanishi (ko'pincha poleomielitda) sabab bo'ladi. Ba’zan kasallik ish kunining ko'p qismini oyoqda tik turib o'tkazadigan kishilar (sartaroshlar, sotuvchilar va b.) da paydo bo'ladi. Kasallikning dastlabki belgisi: oyoq tez toliqadi, tagi og'riydi, boldir, son sohasida ham og'riq seziladi; keyinchalik og'riq tizza bo'g'imlari va belga ham tarqaladi. Kechqurunga borib oyoq. shishadi, kechasi shish qaytadi. Oyoq juda yassi bo'lsa, oyoq natijasi uchun, o'rta qismi esa serbar tortadi.
Yassi oyoqlik kishilar oyog'ini kerib, tizza va chanoq-son bo'g'imini cal bukib, qo'llarini silkib yurishadi, ularda ko'proq poyabzalning poshnasi va tagcharmi (ichki yuzasi) yediriladi. Yassi oyoqlikning oldini olishda poyabzalning oddiy va qulay bo'lishi (siqmasligi, poshnasi juda baland bo'lmasligi) nihoyatda muhim.
Kun bo'y tik oyoqda turib ishlaydiganlar vaqt-vaqti bilan oyoqlarini to'g'ri uzatib, 5-10 min. Dam olishlari kerak. Bolalarda uchraydigan yassi oyoqning oldini olish uchun ularning qad-qomatiga e’tibor berish, boshi va tanasini to'g'ri tutishga o'rgatish lozim. Oyoqning muskul va boylamlarini mustahkamlashda badan tarbiya va sport bilan shug'ullanish, shuningdek yozning issiq kunlari tuproq oyoq yalang yurishning foydasi bor. Oyog'i yassi kishilarni ortoped vrach davolaydn. Davoni iloji boricha erta boshlagan ma’qul. Bemorga uyda qilish mumkin bo'lgan maxsus gimnastika buyuriladi, kechqurun oyoqni iliq suvga (suv temperaturasi 35-36% bo'lishi kerak) solib o'tirish, so'ngra panja va boldirni barmoqdan yuqoriga qarab silash, poyabzal ichiga maxsus patak (stelьka, supinator) solib kiyish yoki maxsus poyabzal tavsiya etiladi. Bu tadbirlar yordam bermasa, operatsiya qilinadi.
UMURTQA POG'ONASI - odam va umurtqali hayvonlar skeletining asosiy qismi. Umurtqa pog'onasi bo'yin, ko'krak, bel, dumg'aza va dum suyaklari — umurtqalarning ustma-ust qo'shiluvidan hosil bo'ladi. Umurtqa pog'onasi 33-34 alohida umurtqalardan iborat bo'lib, bulardan 7tasm bo'yin, 12tasi ko'krak, 5tasi bel va 5tasi dumg'aza umurtqasidir. Dum umurtqasi 4-5 ta. Dumg'aza va dum umurtqalari bitib ketib, dumg'aza va dum suyagini hosil qiladi. Umurtqalar bir-biri bilan umurtqalararo tog'ay — disklar yordamida birikadi. Umurtqalar bir-biriga ulanib borishi natijasida umurtqa kanali hosil bo'lib, unda orqa miya yotadi.
Odam umurtqa pog'opasi kishining tik yurishiga moslashgan bo'lib, pastga qarab kengayib boradi. Umurtqa pog'onasining bo'yin, bel, ko'krak va dumg'aza qismlarida (fiziologii bukilmalar bor.
Buyin va bel qismidagi bukilmalar lordoz (fiziologii lordoz), ko'krak va dumg'aza qismidagi bukilmalar kifoz (fiziologii kifoz) deb ataladn. Bo'yin va bel qismlari oldinga, ko'krak va dumg'aza qismlari orqaga qarab bukilgan bo'ladi. Bu bukilmalar bola boshining mustaqil ko'tarib turishi, o'tira boshlashi va tik turishi, yurishidan boshlab shakllanadi. Umurtqa pog'onasining bo'yin va bel qismi ko'p, ko'krak qismi kam harakatlanadi. Umurtqa pog'onasining uzunligi erkaklarda o'rtacha 78 sm., ayollarda 69 sm., keksalarda (suyaklarning kichrayishi sababli) 7 sm. gacha qisqaradi.
Umurtka pog'onasi umurtqa kanalida yotgan orqa miyani ezilishdan, cho'zilishdan saqlaydi, gavdani tik tutadi. Ko'krak, qorin va chanoq bo'shliqlarini hosil qilishda tayanch. Orqa devor sifatida va boshqalarda ishtirok etadi.
Umurtqa pog'onasi kasalliklariga: tug'ma nuqsonlar, ko'proq 2 yoki 3 umurtqaning o'zaro birikib ketishi, ortiqcha umurtqalar borligi va h.k., orttirilgan kasalliklariga umurtqa pog'onasi deformatsiyalari yallig'lashin kasalliklari (spondilit) va boshqalar kiradi.
UMURTQA POG'ONASINING QIYSHAYISHI - normal umurtqa pog'onasi shaklining o'zgarishi. Odam umurtqa pog'onasining 3 xil: skolioz (yonga), lordoz (oldiga) va kifoz (orqaga) qiyshayish i farq qilinadi.
Katta yoshdagi kishining umurtqa pog'onasida old va orqa tomonga qaragan kichikroq bukilma bo'ladi. By bukilma yoshlikdan asta-sekin ayniqca bola tik turishga va yurishga o'rgana boshlaganida vujudga keladi. Bu kasallik bo'lmaydi, balki fiziologik holat hisoblanadi. Umurtqa pog'onasi kasalligida esa umurtqa pog'onasining fiziologik holatdan chiqib, old va orqa tomonga qarab qiyshayishi kuzatiladi.
Skolioz tug'ma (umurtqalarning noto'g'ri rivojlanishi tufayli) bo'lishi mumkii, lekin kamroq 5-15 yashar bolalarda, ayniqsa o'quvchilar orasida uchraydi. O'quv mashg'ulotlari vaqtida bolalar partada gavdasini noto'g'ri tutib o'tirishi natijasida umurtqa pog'onasiga va muskullariga og'irlik bir xilda tushmaydi. Oqibatda muskullar bo'shashib qoladi. Umurtqa pog'onasi boylami va shaklining o'zgarishi turg'un skoliozga sabab bo'ladi. Bolalarning yoshligida raxit bo'lganligi, katta yoshdagilarniig esa doim bir qo'lda yuk ko'tarishi ham skoliozga olib kelishi mumkin. Umurtqaning sinishi yoki uning ayniqsa sil oqibatida yemirilishi natijasida ham skolioz ro'y beradi. Kishining bir oyog'i kalta bo'lsa, o'sha tomonga engashib qadam tashlashi natijasida funktsional skolioz kelib chiqadi. Skoliozning oldini olish uchun bolalarni partada va stol atrofida to'g'ri o'tirishga o'rgatish, vrach buyurgan davo fizkulьturasi mashqlarini qunt bilan bajarish, massaj qilish, serharakat o'yinlar o'ynash. Ochiq havoda sayr qilish, kattalar esa mehnat bilan dam olishni to'g'ri almashtirib turishi, ish vaqtida ishlab chiqarish gimnastikasi bilan shug'ullanishi lozim.
Kifoz yoysimon bo'lishi mumkin. Bunda umurtqa pog'onasining u yoki bu bo'lagi orqa tomonga qiyshaygan bo'ladi va umurtqa pog'onasning orqa tomonga turtib chiqishi kuzatiladi. Yoysimon kifoz umurtqa pog'onasining ko'krak bo'limida ko'roq uchraydi. Orqa muskullari tonusining keskin kamayishi, yoshlikda raxit bilan kasallanish, gavdani uzoq, vaqt egib ishlash (stanokda yoki yozuv stolida) yoysimon kifozga sabab bo'ladi. Kifoz bu formasining oldini olish skoliozga o'xshash. Davo gimnastikasi, fizioterapiya muolajalari buyuriladi, sanatoriy-kurortlarda davolaniladi. Umurtqa pog'onasinnng orqa tomonga turtib chiqishi ko'proq ko'krak umurtqalarida kuzatilib, b u k r i l i k deb ataladi.
Bukrilikka umurtqa pog'onasining turli kasalliklari va shikastlanishi, ko'piicha umurtqalarning sil bilan kasallanishi sabab bo'ladi. Sil spondilitini o'z vaqtida davolab, bukrilikning oldini olish mumkin.
L o r d o z d a umurtqa pog'onasi ichkariga qiyshayadi. Ko'pincha chanoq suyagining son suyagi bilan tutashgan bo'g'imining tug'ma chiqishi sabab bo'ladi. Bellordozi qoringa yog' yig'ilishidan ham paydo bo'ladi. Lordozda umurtqalar deformatsiyalanadi va og'riydi. Umurtqa pog'onasi shikastlangan qismining harakatlanishi qiyinlashadn. Lordozni davolashda uning sababi aniqlangach, vrach tomonidan davo gimnastikasi va massaj buyuriladi.
Umurtqa pog'onasining qiyshayishining barcha xillari oldini olish uchun bolalarni qaddi-qomatini to'g'ri tutishga o'rgatish, tana muskullarini mustahkamlaydigan kompleks mashqlarni har kuni bajarib turish kerak.