"Haqiqat" tushunchasining turli xil talqinlari mavjud

Dunyo haqidagi bilimlarimizning ishonchliligi muammosi ko'p jihatdan bilish nazariyasining "haqiqat nima?" Degan fundamental savoliga javob bilan belgilanadi.
"Haqiqat" tushunchasining turli xil talqinlari mavjud.
Haqiqat  Bu:
– bilimlarning haqiqatga muvofiqligi;
– tajriba bilan tasdiqlangan narsa;
– qandaydir kelishuv, konventsiya;
– bilimning o'ziga mosligi xususiyati;
– olingan bilimlarning amaliyot uchun foydaliligi.
Klassik haqiqat tushunchasi birinchi ta'rif bilan bog'liq: haqiqat – unga mos keladigan fanga mos keladigan bilimlar.
Haqiqat - bu ob'ektni darhol to'liq idrok etishning bir martalik harakati emas, balki jarayon.
Haqiqat bitta, ammo u nisbatan mustaqil haqiqat sifatida ko'rib chiqilishi mumkin bo'lgan ob'ektiv, mutlaq va nisbiy jihatlarni ajratib turadi.
Ob'ektiv haqiqat - bu odamga yoki insoniyatga bog'liq bo'lmagan bilimlarning mazmuni.
Mutlaq haqiqat - bu tabiat, odam va jamiyat haqida to'liq ishonchli ma'lumotdir; hech qachon rad etib bo'lmaydigan bilim.
Nisbiy haqiqat - bu bilimlarni olish yo'llarini belgilaydigan, jamiyatning ma'lum bir rivojlanish darajasiga mos keladigan to'liq bo'lmagan, noaniq bilimlar; bu bilim, ma'lum shartlarga, uni olish joyiga va vaqtiga bog'liq.
Mutlaq va nisbiy haqiqatlar (yoki mutlaq va ob'ektiv haqiqatdagi nisbiy) o'rtasidagi farq haqiqat aks ettirishning aniqligi va to'liqligi darajasida. Haqiqat har doim aniqdir, u har doim ma'lum bir joy, vaqt va sharoit bilan bog'liq.
Hayotimizdagi hamma narsani haqiqat yoki xato (yolg'on) nuqtai nazaridan baholash mumkin emas. Shunday qilib, biz tarixiy voqealarni har xil baholash, san'at asarlarini muqobil talqin qilish va boshqalar haqida gaplashishimiz mumkin.
Eng muhimi, haqiqat mezonlari masalasi.
Haqiqat mezoni - bu haqiqatni tasdiqlaydi va uni xatodan ajratishga imkon beradi.
Mumkin haqiqat mezonlari: mantiq qonunlariga rioya qilish; ilgari aniqlangan fan qonunlariga muvofiqligi; asosiy qonunlarga rioya qilish; amaliyot; shaklning soddaligi, tejamkorligi; paradoksal fikr.
Amaliyot  (gr. Practikos dan - faol, faol) - ma'lum bir ijtimoiy-madaniy kontekstda amalga oshiriladigan voqelikni o'zgartirishga qaratilgan odamlarning faol moddiy faoliyatining ajralmas organik tizimi.
Amaliyot shakllari: moddiy ishlab chiqarish (mehnat), tabiatni o'zgartirish; ijtimoiy harakatlar (islohotlar, inqiloblar, urushlar va boshqalar); ilmiy tajriba.
Bilish jarayonida amaliyotning vazifalari
Amaliyot - bilim manbaiAmaliy ehtiyojlar mavjud bo'lgan fanni hayotga olib keldi.
Amaliyot bilim asosidir: inson nafaqat uning atrofidagi dunyoni kuzatadi, balki uning hayoti davomida uni o'zgartiradi. Aynan shuning uchun moddiy olamning insoniyat bilishi mumkin bo'lmagan xususiyatlari va aloqalari haqida chuqur bilim hosil bo'ladi, agar u faqat oddiy fikrlash, passiv kuzatish bilan cheklangan bo'lsa. Amaliyot idrokni asboblar, asboblar, uskunalar bilan jihozlaydi.
Amaliyot - bu bilimning maqsadi: buning uchun inson atrofdagi dunyoni o'rganadi, bilim natijalaridan amaliy faoliyatida foydalanish uchun uning rivojlanish qonuniyatlarini ochib beradi.
Amaliyot haqiqat mezonidirnazariya, kontseptsiya, oddiy xulosa ko'rinishidagi ma'lum bir pozitsiya tajriba tomonidan tasdiqlanmaguncha va amaliyotga tatbiq etilmaguncha, u faqat faraz (taxmin) bo'lib qoladi. Shuning uchun haqiqatning asosiy mezoni bu amaliyotdir.
Shu bilan birga, amaliyot aniq va noaniq, mutloq va nisbiydir. Faqat rivojlanayotgan amaliyot har qanday nazariy yoki boshqa taxminlarni isbotlashi mumkin. Shu bilan birga, ushbu mezon nisbiydir, chunki amaliyotning o'zi rivojlanib, takomillashmoqda va shuning uchun bilish jarayonida olingan xulosalarni darhol va to'liq isbotlay olmaydi. Shuning uchun, falsafada bir-birini to'ldiruvchi g'oya: haqiqatning etakchi mezoni - bu moddiy ishlab chiqarish, to'plangan tajriba, eksperimentni o'z ichiga olgan amaliyot mantiqiy muvofiqlik talablari va ko'p hollarda u yoki bu bilimlarning amaliy foydasi bilan to'ldiriladi.
Nanotexnologiya ilmiy tadqiqotlar sohasida juda faol bo'lib, undan bizning kundalik hayotimizga kiradi. Sun'iy ravishda yaratilgan nano-ob'ektlar tadqiqotchilarni doimiy ravishda o'z xususiyatlari bilan ajablantiradi va ularni qo'llashda kutilmagan istiqbollarni va'da qiladi. Va nanoproduktsiya insonning jismoniy va ma'naviy holatiga kuchli ta'sir qiladi.
Nanotexnologiya bizning hayotimizda
Nanotexnologiya sohasidagi yangiliklar deyarli har qanday sohada: tibbiyot, mashinasozlik, gerontologiya, sanoat, qishloq xo'jaligi, biologiya, kibernetika, elektronika va ekologiyada qo'llaniladi. Nanotexnologiya yordamida kosmosni o'rganish, moyni tozalash, ko'plab viruslarni yo'q qilish, robotlarni yaratish, tabiatni himoya qilish, ultrafast kompyuterlarni yaratish mumkin. Nanotexnologiyaning rivojlanishi insoniyat hayotini yozishni, bug 'dvigatelini yoki elektrni rivojlantirishdan ko'ra ko'proq o'zgartiradi. Nanoworld murakkab va hali ham ozgina o'rganilgan, ammo bizdan bir necha yil avvalgidek unchalik uzoq emas.
ot sirlari qo’yniga kirib borayotgan asr, axborot va g’oyat ulkan teхnikaviy imkoniyatlar asri bo’lmoqda. Shu davrga kelib insonlarning, ayniqsa yoshlarning hayotiga, kelajagiga xavf soluvchi ekstremizm, terrorizm va shunga o’xshash qatlam paydo bo’ldi.Yer yuzida bu ofatga qarshi keskin kurash olib borilmoqda, jumladan har bir ta’lim muassasalarida ta’lim olayotgan voyaga yetmaganlarni bu xavfdan ogoh etish, ushbu oqimlarning tuzog’iga tushib qolishdan saqlash maqsadida soha mutaxassislari bilan hamkorlikda targ’ibot-tashviqot ishlari sifatini oshirmog’imiz zarur. Manbalarda keltirilishicha diniy ekstremizm va terrorizm kabi hodisalarning ildizlari uzoq tarixga borib taqalishidan dalolat beradi. Shunday bo’lsa-da, ular hech qachon ijtimoiy barqarorlik va taraqqiyot uchun bugungidek tahdid solmaganini qayd etish lozim. Zero, hozirda diniy ekstremizm va terrorizm global xarakterga ega bo’lib, dunyoning barcha mamlakatlari hamda mintaqalariga birdek xavf solmoqda. Shunday ekan, uning oldini olish, unga qarshi kurashish insoniyatning istiqboliga daxldor masalaga aylanganini e’tirof etish joiz. Mazkur yo’nalishda kishilik jamiyati oldida kompleks vazifalar dolzarb bo’lib turibdi.
Islom shiorlaridan tanlab foydalanadigan, dinning asl mohiyatini buzib talqin qiladigan ekstremistik tuzilmalar xuddi yuqoridagi kabi go’yoki, keng xalq ommasi bilan uzviy birlik mavjudligini ko’rsatish, aslida esa jamiyatda tartibsizlik va parokandalikni yuzaga keltirish uchun mablag’ yig’ish, asosiy tahdid manbai sifatida odamlar ongu shurini egallash, jamiyatda beqarorlik keltirib chiqarish orqali hokimiyatga erishishdek ehtiyojlarini qondirish maqsadini ko’zlaydi.
Hozirgi dunyoda eng ashaddiy muammolardan biri diniy ekstremizm va terrorizm bo’lib kelmoqda.Bu muammo qachon vaqtlardan beri jahon muammosi bo’lib kelmoqda.Bu muammoning paydo bo’lishi uzoq o’tmishga borib taqaladi desak to’g’ri bo’ladi. Globallashuv bo’layotgan bu davrda bu muammoning oldini olishga turli ishlar qilinmoqda. Biz hozirgi kunda diniy ekstremizm deganda ,,ba’zi diniy tashkilotlar yoki ayrim dindorlar tomonidan jamiyatda qabul qilingan qonun- qoidalarga mos kelmaydigan faoliyat olib borish, ularga zid bo’lgan g’oyalarni, aql- bovar qilmaydigan darajada mudhish chora tadbirlarni targ’ib qilishdir’’ deb tushunamiz. Terrorizm esa lotincha ,,terror’’ so’zidan olingan bo’lib qo’rqitish, tajovuz va dahshat ma’nolarini anglatuvchi mazkur hodisa g’ayriinsoniy xatti-harakatlarni ifoda etadi.Terrorizm diniy, siyosiy, milliy g’oyalar bilan niqoblangan vahshiylidir. Terrorizm ko’pincha odamlarga ta’sir o’tkazish uchun qilinadigan tahdid yoki kuch ishatishdir.
Dunyoviy nuqtayi nazardan qaralganda, din kishilik jamiyati tarixiy taraqqiyotining ma’lum bosqichida paydo bo’lgan ijtimoiy ong shakllaridan biri. Bu dunyoqarash jamiyatning ma’lum bir tarixiy davr va sharoitlaridagi talablari, ehtiyojlari asosida shakllandi. Har bir davlat dini xalq ma’naviyatining uzviy qismi sifatida tan oladi. Shundan kelib chiqib, uning rivoji uchun shart-sharoitlar yaratishga harakat qiladi. Din, shu jumladan islom dini ham ming yillar davomida barqaror mavjud kelganligining o’zidayoq u inson tabiatida chuqur ildiz otganligidan, uning o’ziga xos bo’lgan bir qancha vazifalarni ado etishidan dalolat beradi. Eng avvalo, jamiyat, davlat, guruh, shaxs ma’naviy hayotining muayyan sohasi bo’lgan din umuminsoniy axloq me’yorlarini o’ziga singdirib olgan, ularni jonlantirgan, hamma uchun majburiy xulq-atvor qoidalariga aylantirgan.Insonning odamlar bilan bahamjihat yashashiga ko’maklashgan. Din odamlarda ishonch hissini mustahkamlagan. Ularni poklab, yuksaltirgan. Hayot sinovlari, muammo va kamchiliklarni yengib o’tishlarida kuch bag’ishlagan. Umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlarni saqlab qolish hamda avloddan avlodga yetkazishga yordam berib kelgan.Shuning uchun ham din insonnning ishonchli hamrohi, odamzot hayotining bir qismi bo’lib kelmoqda.
Qadimdan ma’lumki islom dini O’zbekiston hududlariga 643-644 yillardan boshlab yoyilgan bo’lsa ham bu hududda ne-ne islom dini bilan bog’liq bir nechta asarlar yaratilgandir.Islom ilmlari bizning hududimizga VIII asrda Xuroson (hozirgi Turkmanistonning shimoli-sharqiy qismlaridagi davlat VIII-XIV asrlarda) orqali Movarounnahr (Arablar egallab olgan yerlar- arabcha ,,daryoning narigi tarafi’’ deb o’sha paytlarda Amudaryo va Sirdaryo daryolari orasidagi hududlarga aytilgan)
Etika axloq xaqidagi ilmiy nazariyadir.
Etika - falsafiy fan. Etika fanining predmeti axloq, uning kelib chiqishi va
mavjudlik qonuniyatlaridir. U axloqning sifat chegaralarini tavsiflaydi axloq va
odobni tahlil qiladi, insonni ma’lum tamoyillarga ko’ra tarbiyalash to’g’risidagi
malakani shakllantiradi.
Axloq, uning ijtimoiy mazmuni, tizimi va funktsiyasi, axloq kategoriyalari, kasb
etikasi, axloqiy tarbiya, uning mohiyati, metodlari va vositalari etika fanining tarkibiy
qismlari sifatida.
Etikaning boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar – filosofiya, milliy istiqlol g’oyasi:
asosiy tushuncha va tamoyillar, sotsiologiya, sotsial psixologiya, pedagogika,
huquqshunoslik, tarix, adabiyot, etnografiya, etika va h.k. lar bilan aloqasi.
Etikaning milliy va umuminsoniy xarakteri. Axloqiy ideal va uning qadri.
Axloqsizlik va unga qarshi kurashda etikaning ahamiyati.
Etikaning axloqiy dunyoqarashni shakllantiruvchi fan ekanligi. O’zbekistonda
fuqarolik jamiyatini qaror toptirishda va komil insonni shakllantirishda axloqiy
dunyoqarashning o’rni va roli.
Axloq kishilarning o’zaro hamda kishilar bilan jamiyat o’rtasidagi
munosabatlarining o’ziga xos ijtimoiy ifodasi, kishi hulqini idora qilish vazifasini
bajaruvchi axloqiy ong, axloqiy amaliyot, axloqiy munosabatlar birligi ekanligi.
Ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida axloqning ishtirok etishligi va uning ko’p
funktsiyaliligi.
Axloqiy ong va uning mazmuni. Individual va ijtimoiy axloqiy ong va ular
o’rtasidagi bog’liqlik. Ijtimoiy hayotda axloqiy tuyg’u, hissiyot va ishonchning o’rni.
Axloqiy ideal va hayot. Axloqiy idealda umuminsoniylik, milliylik va individuallik
nisbati. Mamlakatimiz xalqlarining axloqiy ideali.
Axloqiy amaliyot amalda namoyon bo’lguvchi axloq ekanligi.
Axloqiy shartlar va ijtimoiy hayot. Axloqiy xulq - kishilarning ongi va irodasi
bilan belgilanadigan axloqiy hatti-harakatlarning yig’indisi sifatida.
Axloqiy munosabatlar ijtimoiy munosabatlarning o’ziga xos jihati ekanligi. Axloqiy
munosabatlarningo’tkinchi va turg’un shakllari. Axloqiy munosabatlarning boshqaruv
va muhofaza vazifalari.
Axloqiy munosabatlar sistemasida axloqiy normaning o’rni va roli. Axloqiy
normaning ijtimoiy tabiati. Axloqiy tamoyillar va axloqiy norma. Axloqiy norma va
axloqiy baho. Axloqiy bahoda ilmning, bilimning, odat va an’analarning o’rni.
Axloqiy ishonchning inson qalb nidosi ekanligi. Kelajagi buyuk davlatni qaror
toptirishda axloqiy ishonchning ahamiyati.
Axloqning idora, tarbiyaviy, bilish, baholash, motivatsion, kommunikativ va
prognostik vazifalari. Axloq vazifalarining ijtimoiy yo’naltirilganligi. Komil insonni
shakllantirish axloqning doimiy o’zgarmas, bosh vazifasi ekanligi.
Estetikaning predmeti va ijtimoiy hayotdagi o’rni
Estetikaning inson tomonidan borliqni go’zallik qonunlariga ko’ra o’zlashtirish
to’g’risidagi fan ekanligi. Estetika fanining predmeti to’g’risidagi qarashlar
evolyutsiyasi.
Estetikada sub’ekt va ob’ekt munosabatining o’ziga xosligi. Voqelikning estetik
in’ikosi. Inson faoliyatida estetik manbaaning mavjudligi. Estetik ob’ekt va uning
mazmuni. Estetik munosabat tizimida sub’ekt va uning o’rni. Estetik munosabat va
uning mazmuni. Estetik munosabatda his- xayajon. Estetik munosabatning shaxs
erkinligi, beg’arazligi, ma’lum e’tiqodga
moyilligi bilan aloqadorligi.
Estetik ongning estetik xis, estetik did, estetik fikr, estetik orzu, estetik qarash,
estetik nazariya kabilarning mukammal tizim ekanligi. Estetik ongning tarkibiy
qismlari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik. Estetik ong va individual estetik ong. Estetik
ongning ijtimoiy hayotning barcha jabhalari bilan aloqadorligi va nisbiy mustaqilligi.
Estetik ong va estetik faoliyat. Estetik ongning tarixiy tiplari va shakllari. Estetik
ongda vorislik masalasi.
Borliqni inson tomonidan estetik o’zlashtirishda filosofiya, milliy istiqlol g’oyasi:
asosiy tushuncha va tamoyillar va boshqa ijtimoiy gumanitar fanlarning ahamiyati.
Estetika fanining tizimi va uning asosiy tushunchalari va tamoyillari. Kelajagi
buyuk davlatni qaror toptirishda sog’lom estetik dunyoqarashning o’rni va roli