Hamroyev umid mustafoyevich

Bajarmoq, ado etmoq «ish-vazifa, topshiriqni ijro qilish va yakuniga yetkazish» ma’nosida qo‘llanaveradi. Ado etmoq ko‘proq kitobiy uslubga xos.

Bitirmoq, o‘rinlatmoq, do‘ndirmoq, bajo qilmoq, asosan, «ish-vazifani yakuniga yetkazish» ma’nosida ishlatiladi.

O‘rinlatmoq kam qo‘llanadi. Do‘ndirmoq ko‘proq oddiy so‘zlashuvga xos va unda belgi darajasi kuchli.

Bajo qilmoq nisbatan eskirgan, kam qo‘llanadi.

O‘tamoq «burch-vazifani ado etish» ma’nosida qo‘llanadi.

Darak, so‘roq va buyruq kabi gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari nutqiy uslublarda turli qo‘shimcha uslubiy ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Bu turlarning barchasi kuchli his-hayajon, emotsionallikka ham ega bo‘lishi mumkin, bunday holatlarda ular undov gaplar ham deyiladi. Nutq uslublarining deyarli barchasida gap­larning bunday turlari matn maqsadiga muvofiq ravishda qo‘llanadi.

Darak gaplar nutqda eng ko‘p ishlatiladigan gap turidir. Maxsus intonatsiya, ohang yordamida bunday gaplarda gumon, sevinch kabi qo‘shimcha ma’nolar ifodalanishi mumkin.

So‘roq gaplar xilma-xil uslubiy xususiyatlarga ega. Bunday gaplarning ayrim ko‘rinishlari so‘roq bilan birga

hayrat va taajjub (Shunaqayam bo‘ladimi?!),

sevinch-hayajon (Do‘stim g‘olib bo‘ldimi?!),

shubha-gumon (Vaqtida yetib bora olarmikanmiz?) kabi bir qator uslubiy ma’nolarni voqelantirishi mumkin.

So‘roq gap ba’zan bevosita so‘roqni emas, balki buyruqni ham bildirib kelishi kuzatiladi. Masalan, Tez-tez yurmaysanmi?! («Tez-tez yur» mazmuni angashiladi). Bunday holatlar ko‘proq so‘zlashuv, badiiy va publitsistik uslublarga xos.

Buyruq gaplarning ilmiy va rasmiy uslublarda qo‘llanishi ularning so‘zlashuv, badiiy va rasmiy uslublardagi qo‘llanishidan farq qiladi.

Ilmiy va rasmiy uslublarda buyruq gaplar his-hayajonsiz, ya’ni emotsionalliksiz qo‘llanadi,

Publitsistik, badiiy, so’zlshuv uslublarda esa buyruq gaplar ko‘proq emotsionallik ifodasi bilan ishlatiladi.

BALO, usta, ustamon, bilag‘on, bilarmon, chechan, epchil, chaqqon, uddaburon. O‘rinlatib bajaradigan, mahorat va chaqqonlikka ega.

Balo ko‘proq oddiy so‘zlashuvga xos. U «aqliy, jismoniy ish-harakat bajarishda yuqori mahoratga egalik»ni ifodalash uchun qo‘llana oladi.