Hamroqulov xushbaxt sadriddinovich xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini

Mavzuning  asoslanishi  va  uning  dolzarbligi.  Har  qanday  mamlakatda 
valyuta muomalasining haddan ziyod ma‘muriy tartibga solinishi alohida tarmoqlar 
va  xo‘jalik  yurituvchi  sub‘ektlar  uchun  imtiyoz  hamda  preferentsiyalarning 
kamsamarali  tizimini  asossiz  ravishda  shakllantirishga  yo‘l  ochadi.  Biznes 
yuritishda  teng  bo‘lmagan  shart-sharoitlar  vujudga  kelishi  esa  raqobatning  bozor 
tamoyillari  buzilishiga  olib  keladi.  Xorijiy  investitsiyalarni  jalb  etish,  tovarlar  va 
xizmatlar eksportini oshirish, umuman, mamlakat iqtisodiy rivojlanishida to‘sqinlik 
qiluvchi  omilga  aylanadi.  Bunday  holat  respublikamiz  uchun  ham  yot  emas  edi. 
Lekin  hozirgi  kunda  valyuta  siyosati  hamda  tashqi  savdo  faoliyati  sohasini 
takomillashtirish  bo‘yicha  ko‘rilayotgan  chora-tadbirlarni  alohida  e‘tirof  etish  joiz. 
Aytish kerakki, davlatimiz  rahbarining  2017  yil  2  sentyabrdagi  ―Valyuta  siyosatini 
liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida‖
1
gi Farmoni 
bunda  dasturilamal  bo‘lib  xizmat  qilayapti.  Avvalo,  mazkur  hujjat  2017  —  2021 
yillarda  O‘zbekiston  Respublikasini  rivojlantirishning  beshta  ustuvor  yo‘nalishi 
bo‘yicha  Harakatlar  strategiyasiga  muvofiq  va  valyuta  sohasini  tartibga  solishning 
bozor  mexanizmlarini  joriy  etish,  respublika  eksport  salohiyatini  yuksaltirishni 
rag‘batlantirish,  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  xorijiy  investitsiyalarni  faol  jalb  qilish,  mahalliy 
ishlab  chiqaruvchilarning  bozorlardagi  raqobatdoshligini  oshirish,  mamlakatimizda 
ishbilarmonlik muhitini yaxshilash maqsadida qabul qilinganini ta‘kidlash o‘rinlidir. 
Farmon  kuchga  kirgach, uning tub  mohiyatiga  tushunib  yetmagan  odamlar  orasida 
―Endi hamma narsa qimmat bo‘larkan‖, ―AQSh dollarining kursi oshadimi?‖, ―Yana 
almashtirish  shoxobchalarida  navbatlar  ko‘payadi‖,  ―Qora  bozor  yo‘q  bo‘ladimi, 
bundan  oddiy  aholi  zarar  ko‘rmaydimi?‖,  ―Milliy  valyutamizning  taqdiri  nima 
bo‘ladi?‖ degan turli mish-mishlaru taxminlar tug‘ildi.  
 
                                                           
1
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 02.09.2017 yil ―Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha 
birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‗g‗risida‖ gi PF-5177-sonli Farmoni. Ushbu Farmon ―Xalq so‘zi‖ gazetasining 
2017-yil 5-sentabrdagi 176 (6870)-sonida e‘lon qilingan. 
 

---

4 
 
 
Lekin  ularning  barchasi  haqiqatdan  ancha  yiroq  gap-so‘zlar  edi.  Sababi, 
Markaziy  bank  2017  yil  4  sentyabrda  AQSh  dollarining  bozor  mexanizmlariga 
muvofiq  shakllantirilgan  rasmiy  kursini  o‘rnatdi.  Bunda  nimaga  tayanildi?  Bozor 
kursi  talab  hamda  taklif  mutanosibligidan  kelib  chiqadi.  Shu  bois  bozor  to‘laqonli 
ishlay  boshlaganidan  keyingina  bozor  kursi  qanday  bo‘lishi  aytilishi  lozim.  Endi 
Markaziy  bank  tomonidan,  avvalgidek,  maqsadli  devalvatsiyaning  amalga 
oshirilishi siyosati bir oz o‘zgaradi. Natijada, asosan, eng yirik bitimlar tuziladigan 
birja  va  banklardagi  oldi-sotdi  kurslari  asos  qilib  olingan  holda,  bozor 
mexanizmidagi  real  talab  hamda  taklifdan  kelib  chiqilgan  kurs  belgilanadi.  Bunda 
dastlabki  oylarda  xorijiy  valyutaga  nisbatan  talab  foydasini  to‘liq  repatriatsiya  qila 
olmayotgan  tashkilotlar  hisobiga  yuqori  bo‘lishi  kutiladi.  Bu  —  kurs  oshishi 
mumkin,  degani.  Biroq  agar  xorijiy  valyutaga  bo‘lgan  talab  yetarlicha  taklif  bilan 
qondirilsa,  ozgina  vaqt  o‘tib,  o‘z-o‘zidan  tabiiy,  bozor  mexanizmiga  asoslangan 
barqaror  bozor  kursi  amal  qila  boshlaydi.  Bozor  kursi  yaxshigina  tebranishi  ham 
mumkin. Chunki talab va taklif turli omillar ta‘sirida o‘zgarishdan xoli emas. Talab 
hamda  taklif  mutanosibligi  o‘zgarishiga  qarab  esa  kurs  tebranadi.  Markaziy  bank 
faqatgina  keskin  tebranishlar  bo‘lmasligi  uchun  aralashishi  mumkin.  Yana  bir 
e‘tiborli  holat.  Markaziy  bank  2017  yil  5  sentyabrdan  boshlab  chet  el 
valyutalarining  so‘mga  nisbatan  kursini  belgilashda  Qozog‘iston,  Qirg‘iziston,  -
Tojikiston,  Turkmaniston  va  hatto,  Afg‘oniston  milliy  valyutalarini  ham  kiritdi. 
Ilgari  mazkur  valyutalarning  so‘mga  nisbatan  rasmiy  kursi  belgilanmas,  hatto, 
ularda  eksport-import  shartnomalari  tuzilishiga  ham  yo‘l  qo‘yilmasdi.  Bu  bir 
qarashda juda arzimas holatdek tuyulishi mumkin. Biroq buning negizida juda katta 
ramziy  ma‘no  hamda  ishoralar  bor.  Ya‘ni  shu  orqali  qo‘shni  mamlakatlar  bilan 
savdo-sotiq munosabatlari rivojlanadi.