Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Dj.Frenkel
 ham foydalangan, u 
XM tarixiy evolyutsiyasini kuzatish-
ga urinib ko‘rdi,
 
bunda ularning tizimli xarakteristikasiga, xususan, 
tuzilmaviy  xususiyatlariga  asoslangan
.  Ingliz  olimi  E.Luard  ham 
shunga  yaqinroq  yondashuvni  ilgari  suradi.  U  yetti  tarixiy  xalqaro 
tizimni  ajratib  chiqdi  va  ularni  quyiydagi  konseptual  qurollar 
(o‘zgaruchan)  yordamida  tahlil  qildi: 
mafkura,  elitalar,  motivatsiya, 
aktorlar  foydalanuvchi  vositalar,  stratifikatsiya,  tuzilma,  me’yorlar, 
rollar,  institutlar.
  Ko‘rsatilgan  o‘  zgaruvchanlarga  tayanib,  muallif 
XMning har bir strukturasi va funksionallashuvini, xalqaro tizimning 
makon  va  zamonda  o‘zgarishiga  qayd  etilganlarning  nisbiy  ta’sirini 
kuzatdi.  B.Koraning  fikriga  qaraganda,  tasvirlangan  kompleks  yon-
dashuv bir qator  afzalliklarga ega: u M.Kaplan yondashuviga ko‘ra, 
tushunarli va aniqdir: u mutaxassis tarixchilar tomonidan to‘plangan 
yirik  empirik  materiallarga,  politologiya  va  boshqa  ijtimoiy  fanlar 
yutuqlariga  asoslanadi;  u  xulosalarni  tekshirish  nuqtai  nazaridan 
qulay  va  oddiydir,  xalqaro  tizimni  o‘rganishning  mustaqil  metodi 
sifatida foydalanilishi bilan xarakterlanadi. 
XMni tizimli o‘rganishning boshqa yondashuvi 
empirik
 deb ata-
ladi,  zotan,  u  XM  amaliyotidagi  real  mavjud  aniq  geografik  mint-
aqalar doirasidagi o‘zaro munosabatlarga tayanadi. An’anaviy-tarixiy 
yondashuvdan  bu  metodning  farqi,  u  sayyoraning  u  yoki  bu  re-
gionidagi xalqaro-siyosiy vaziyatlar xususiyatlarini  bu yerda yuzaga 
kelgan  tizimli  aloqalarning  spetsifikasi  bilan tushuntirishga  urinishi, 
umummintaqaviy  kuchlar  nisbati,  sotsio-madaniy  realiyalar,  mint-
aqaviy  xalqaro  tashkilotlar  kabi  muallif  harakatiga  ta’sir  qiluvchi 

---

 
 
63 
omillarning  ta’sir  darajasini  ochib  berishi  bilan  farqlanadi.  Boshqa-
cha  aytganda,  ushbu  yondashuv  xalqaro  aktorlar  xulq-atvorini 
tushuntiruvchi qonuniyatlarni qidirishi va shunday qonunlar mazmu-
ni  va  mavjudligiga  tegishli  xulosalarning  deduktivligini  ko‘rsatib 
berishi bilan farqlanadi. 
G.Almondning  diqqat  markazida