Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Tadqiqot jarayoni, nazariya operatsionalizatsiyasi va 
ifodalanishi 
Dunyoni  bilish  jarayonida  biz  ikki  oddiy  bo‘lmagan  savollarga 
to‘qnash kelamiz. Biz qanday qilib bilim egallaymiz? Bilganlarimizdan 
qanday  foydalanishimiz  kerak?  Birinchi  masala:  bu,  metod  masalasi, 
ikkinchisi  esa:  etika  va  afzallik  masalasi.  Birinchi  holatda  gap  bilim 
olish  va  uni  tashkillashtirish  haqida  ketmoqda,  ikkinchi  holatda  biz  bu 
jarayonlarga bog‘liq axloqiy majburiyatga to‘xtalamiz.  
Bu ikki sohani aniq belgilab olish uchun siyosatshunoslar maxsus 
tushunchalardan  foydalanishadi. 
Empirik 
-  real  voqelik  va  uning 
ta’riflari  kuzatuvi  bilan  xarakterlanadi  yoki  ularga  bog‘liq  bo‘ladi. 

---

 
 
18 
Me’yoriy
 – baholovchi fikrlar va afzalliklar bilan xarakterlanadi yoki 
ularga oid bo‘ladi. 
Empirik
 
tahlil 
siyosiy voqelikni ta’riflash uchun umumiy obyek-
tiv tilni ishlab chiqish va undan foydalanish. 
Me’yoriy
 
tahlil
  reallik  haqidagi  bilimlarimizdan  foydalanishda 
biz 
amal qiladigan
 subyektiv maqsadlar, qadriyatlar va axloqiy nor-
malarni ishlab chiqish va o‘rganish. Siyosiy talab, ehtiyoj, bu tahliln-
ing  ikkala  tipi  -  empirik  va  me’yoriy  tahlildan,  nafaqat  bilimlarni 
maksimal darajada jalb qilish, balki siyosiy reallikni tushunish orqali 
foydalanishdir.  Shu  ma’noda  biz  ilmiy  tadqiqotni  1)  talab  tili  falsa-
fasini  yaratish  2)  biz  uchun  turli  maqsadlar  va  vaziyatlarda  effektiv 
xizmat  qiladigan  bilimlarni  to‘plash  sifatida  ko‘rishimiz  mumkin. 
Ilmiy  tadqiqot  -  bu,  bilishning  o‘z  kamchiliklarini  o‘zi  bartaraf  etu-
vchi va doimiy rivojlanuvchi bilish usuli. Bu, ilmiy tadqiqotning ek-
splisitlik,  tizimlilik  va  nazorat  ostida  bo‘lish  xususiyatlariga  egaligi 
bilan izohlanadi. 
Ilmiy tadqiqotning 
eksplisitliligi
 quyidagicha namoyon bo‘ladi: real-
likni ta’riflash va o‘rganishning barcha qoidalari aniq ko‘rinishda ifoda-
lanadi.  Hech  narsa  yashirilmaydi.  Hech  narsaga  e’tiqod  qo‘yilmaydi. 
Tizimlilikda 
har  bir  aniqlangan  fakt  sabab  aloqasi  bilan  bog‘langan 
bo‘ladi  yoki  boshqa  faktlar  bilan  birgalikda  kuzatiladi.  Hech  qanday 
fakat shu vaziyat uchun yaroqli tushuntirishlar tan olinmaydi, metodlar-
dan  chekinishlarga  yo‘l  qo‘yilmaydi.  Nazorat  ostidalik  tahlil  qilina-
yotgan hodisalar imkon boricha mavjud holatda yo‘l qo‘yilgan jiddiyli-
klar bilan ko‘rib chiqishda kuzatiladi. Yakuniy xulosa puxta, extiyotkor 
va batafsil bahodan  keyin chiqariladi. Cheklovlarga qaramasdan, ilmiy 
tadqiqot  bizga  haqiqiy  voqelikni  bilishning  butunlay  yangi,  yanada 
ishonchli darajasini beradi. Shuning uchun ilmiy metod siyosatni tadqiq 
qilishda  qo‘llanadi.  Demak, 
ilmiy  tadqiqot
  (scientific  research)  - 
ma’lumotni tahlil qilishda ma’lum qoidalarni qo‘llash orqali gipoteza va 
nazariyani  tekshirish  metodidir,  bu  metod  qat’iy  belgilangan  shart-
sharoitdagi kuzatishlarning interpretatsiyasi va kuzatuvi natijasida qo‘l-
ga kiritiladi. Ilmiy tadqiqotlar fundamental va amaliy xarakterga ega.