Хalqarо munosabatlar va diplоmatiya tariхi fanindan ma’ruza matnlari

DoroI diplomatiyasi.
Doro I o’zidan oldin o'tgan shoxlar — Kayxisrov va 
Qumbiz siyosatINI davom ettirib, 
u Eronni boshqa hamma mamlakatlar ustidan 
qurol kuchi bilan xukmronlik qila oladigan eng qudratli davlatga aylantirishni o’z 
oldiga maksad qilib qo’ygan. Kayxisrov xind ikush atg’ofida va Kobo’l vodiysida 
yashagan xind qabilalarINI, jumladan, kandaxor qabilasINI buysundirgan edi) 
Eron davlati sostaviga kirgan qabilalar va o’lkalar orasida shu qabilalar bo’lgani 
Doro ham o’zining katta Bexistun yozuvida eslatib utadi. Doro Sulaymon 
tog’larINIng etaklaridan to xind darssiga kadar cho’zilgan joydagi tekislikni 
aloxida satroplikka aylantirgan bo’lsa kerak. Doro xatto greq tarixchilariga ham 
yaxshi ayon bo’lgan xind oltINIni izlab Xipdistonning juda ichkarisiga kirib borish 
niyatida X,ind daryosINIng okimINI va bu daryoning ku yiladigan joyidan to Kizil 
dengizgacha cho’zilgan dengiz yu lINI tekshirish uchun kariyalik Sqilak 
qumondonligi ostida flot yuborgan. Doro o’z davlatining sharqiy chegaralarida 
Eron ta’sirINI mustaxkamlash va xatto SHimoliy xind iston yerlariga kirib olishga 
xarakat qilganligi shundan ham ku rINIb turadi. 
Dengiz kommunikaqiyalari pg’oblemasi Doroning tashki"' siyosatidan muxim 
o’rin tutgan. Doro turri dengiz yo’li or xali Misrni Mesopotamiya va Eron bilan ya 
xind an borlash uchun, fir’avn Nexoning Nil daryosidan to Kizil dengizgacha qanal 
xazish yo’zasidan boshlagan katta ishINI tamomlaydi. Suvaysh qanali buyida 
toshga uyilib yozilgan xatda Doro rurur bilan bunday deydi: «Men forsdan chiqqan 
Eronlik man... Misrni olgach, qanal kazittirishga kag’or berdim; bu qanal Pirava 
(ya’ni Nil— V. A.) daryosidan chikarilihb, Misrning ichidan oqib utib, Eron dan 
boshlanadigan dengizgacha boradi: so’ngra bu qanal men aytgandek qilib kazildi 
va Misrdan chiqqan kemalar bu qanal orkali mening ig’odam yicha Eron ga karab 
yuradigan bo’ldi baktriyaliklar va saklar bilanSak qabilalari jangchilari. 
Persepoldan topilgan bo’rtma rasm.chilar bilan ko’rashgan, urushgan, nixoyat, u 
O’rta Osiyodagi massaget qabilalari bilan qattik jaig paytida Yaksart (Sirdaryo) 
daryosINIng bir rayonida halok bo’lgan. Saklar ' urnashgan ba’zi bir o’lkalar xar 

---

xolda Doro podsholik taxtiga utirmasdan avval uruishb— olingan i.bo’lsa 
kerak.SHog’o I zamo nidagi Eron davlati sootaviga kirgan o’lkalar xatida Xor az 
m. Bak triya, Sugdiyona va saklar iing birmuncha qabilalari eslatib utiladi. O’rta 
Osiyoning saklar urnash gan o’lkalarida Eron xo kimiyatINI o’zilkesil mus : 
tahkamlash uchunDDoro I eramizdan av. 517 yilda 'saklarga karshi katta yurish 
qilgan bo’lsa kerakh Bexistun yozuvINIng so’nggi gasvirlaydi: ―SHox Doro 
Eron ning shimolida joylashgan mamlakatlar Doroni ay niqsa kiziktirgan. 
Kayxisrov ham shimolisharqdagi kuchmanqismida Doro bupi qo’yidagicha 
ayturki: saklar qo’shINI bilan birga men saklar yurtiga bostirib bordim; ul. saklar 
yurti daryoning u tomoiida bo’lib, alarning o’zi chukki kalpoq kiyib yurur erdilar. 
Olqissa men daryoga kemalardan ko’prik qilib, ushal ko’prik orkali saklar yurti 
ichkarisiga kirib bordim va ularni yer bilan yakson qildim. Saklar qo’shINIning 
boshliklaridan birlarINI asir oldim, boshqa birlarINIng oyoqqullarINI bog’lab 
mening xo’zurimga keltirdilar; shu lar ichida ularning kattasi — Skunxa nomli 
odamni ham tutib, quloyogINI .bog’lab menin rimga keltirgan edilar. Men u3 
xoxishim birlan saklar yurtiga yangi boshlik ta yin qildim. SHundan so’ng, 
mamlakat mening qulimga kirdi», Saklarga karshi qilingan bu xarbiy yurish 
vaqtida Doro Amudaryo bilan Sirdaryoning etak tomonlariga, shuningdek apasiak 
qabilasi urnashgan o’lkalargacha yyetib borgan, deb aytish mumkin. Garchi Doro 
sak qabilalari ustidan bir necha g’alabalarga erishgan va xatto ularning 
yo’lboshchilaridap birINI (Skunaxani) asir qilib olgan bo’lsa ham (uning ras mi 
keyinchalik Bexistun koyasidagi soxta podsholar rasmlari katog’iga kushib 
qo’yilgan), bari bir Doro O’rta Osiyodagi sak qabilalarINI batamom o’ziga 
buysundira olmagan. SHuning uchun ham Doro I janubiy K°ra dengiz bo’ylaridagi 
o’lkalarda yashagan yevropalik skiflarga qarshi juda katta xarbiy yurish qilgan 
(eramizdan av. taxm 512 y.)