Halqali chuvalchanglar (Annelides) tipi. Reja: Nеmеrtinalar va tiqonboshlilar tipi



Download 187,97 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/7
Sana31.12.2021
Hajmi187,97 Kb.
#241181
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Z 1

dissipement  pardalari  bilan  ajralib  turadi.  Tana  bo‘shliqlari  suyuqlik  bilan  to‘lgan  bo‘lib, 

gidroskelet  vazifasini  bajaradi.  Bundan  tashqari  ushbu  suyuqlik  nafas  olish,  ayirish  va  tanani 

ma‘lum shaklda saqlashga yordam beradi. Mezoderma va ikkilamchi tana bo‘shlig‘ining paydo 

bo‘lishi, yaxshi rivojlangan qon aylanish sistemasining taraqqiy etishini muvofiqlashtirgan. Qon 

aylanish  sistemasi  ilk  bor  halqali  chuvalchanglarda  paydo  bo'lgan.  Alohida  yurak  ajralmagan 

bo‘lsa-da,  qon  faqat  tomirlarda  (yopiq  sistema)  yaxshi  harakat  qiladi.  Qoni  rangsiz,  qizil  yoki 

yashil. Hazm organlari bir qancha qismlardan tarkib topgan. Ayirish organlari har bir bo‘g‘imda 

bir  juftdan  rivojlangan  voronkasimon  organlar  –  metanefridiyalar  shaklidadir.  Nerv  sistemasi 

halqum atrofida joylashgan nerv halqasidan va qorin nerv zanjiridan tashkil topgan. 

   Ko‘pchilik    halqalilar  ayrim  jinsli.  Chuchuk  suv  havzalarida  va  tuproqda  yashovchi  avlodlari 

ikki  jinsli  (xunasa)  bo‘ladi.  Dengizda  yashovchi  turlari  –  troxofora  deb  nomlangan  kiprikli 

lichinka  hosil  etib  rivojlanadi.  Oz  qillilar  va  zuluklarda  lichinka  davri  bo‘lmaydi.  Bir  qancha 

halqalilar bo‘linib ko‘payishga moslashgan.  

   Ko'pchilik  halqali  chuvalchanglar  erkin  yashovchi  hayvonlar  bo'lib,  chuchuk  suvlarda, 

tuproqda, dengiz va okeanlarda hayot  kechiradi.  Halqali chuvalchanglarning 7000 ga  yaqin turi 

bor. Ko‘pchiligi dengizlarda yashab, baliqlarning ozig‘i sifatida katta ahamiyatga ega. Tuproqda 

yashovchi yomg‘ir chuvalchanglari tuproq hosildorligini oshirishda katta o‘rin tutadi.  

Halqalilar tipi 2 ta kеnja tirp; Bеlbog`lilar va bеlbog`sizlar kеnja tiplariga bo`linadi. 

Bеlbog`sizlar  (ACLITELLATA) kеnja tipi    -  bitta sinfni  o`z ichiga oladi. Ayrim  jinsli, 

jinsiy isstеmasi oddiy tuzilgan. Lichinkasi troxofora dеyiladi. 

       


Ko’p  tukli  halqalilar  (Polychaeta)  sinfi-–  turli  dengizlarda  nihoyatda  ko’p  tarqalgan 

o’rtacha  kattalikdagi  chuvalchanglardir.  Bir  qanchalari  erkin  suzib  yurib,  ko’p  turlari  dengiz 

tubida, ba’zilari qum yorib hayot kechiradi.  

    


Bularda  gavda  –  bosh,  tana  va  dum  qismga  ajralgan;  bosh  qismida  og’iz  oldi  va  og’iz 

segmentlari,  palpilar  (kimyoviy  sezuv  organlari),  paypaslagichlar  (teri  sezuv  organlari)  va 

ko’zlar  joylashgan.  Tanasi  juda  ko’p  bir  xildagi  segmentlardan  tarkib  topgan.  Ularning  2  yon 

tomonida tik joylashgan parapodiyalar bo’lishi, ularda esa bir qancha uzun qilsimon o’simtalar 

va  nafas  olish  organi  –  jabralar    joylashganligi  xarakterlidir.    Teri-muskul  xaltasi  ikkilamchi 

tana bo’shlig’i va hamma ichki organlari ayniqsa nerv sistemasi yaxshi rivojlangan. Ayrim jinsli. 

Gonadalari ko’plarida hamma tana segmentlarida bo’ladi. Troxofora lichinkasi orqali rivojlanadi. 

Bir qancha turlari bo’linish yo’li bilan ham ko’payadi.  

   

Dengizlarning  tubida  hayot  kechiradigan  halqali  chuvalchang  nereidaning  tanasi  ko'p 



miqdorda  uzun  tuklar  bilan  qoplangan.  Tuklar  tananing  ikki  yonidagi  muskullar  o'simtalarida 

to'p-to'p  bo'lib  joylashgan.  Chuvalchanglar  bu  o'simtalar  yordamida  suzadi  yoki  suv  tubida 

o'rmalab  yuradi.  Shunday  qilib,  bu  o'simtalar  dastlabki  juft  oyoqlardir.  Dengiz  halqalilari  ko'p 

tuklilar sinfiga kiritiladi. Ular baliqlar uchun oziq bo'lib hisoblanadi. 

  

 Ko`ptuklilarning  xaraktеrli  bеlgilarining  biri  bosh  qismi  akronida  juft  palpalari 



bo`lishidir. 

 

Tashqi  tuzilishi  tanasi  cho`ziq,  silindrsimon  yoki  bir  oz  yassilangan    5  –  800  tagacha 



xalqalari,    sigmеntlardan  iborat.  Oldingi  og`iz  oldi  sigmеnti  –  prostomium  va  oxirgi  anal 

sigmеnti  pigidium  boshqa    tana  sigmеntlaridan  farq  qilib,  tananing  mеtomеralashgan  qismi 

xisoblanadi. Erkn yashovchi formalarida halqalari bir xil kattalikda  bir xilda tuzilgan bo`ladi  va 

gomonom  dеyiladi.  O`rtoq  hayot  kеchirvchilarida  esa  aksincha,  sigmеtlari  turli  shakl  va 

kattalikda bo`lishi  kuzatilgan. Ko`ptuklilarning bosh bo`limi og`iz oldi – prostiumdan va bosh – 

pеristimiumdan  iborat.  Pеristomium  ko`pincha  bir  nеchta  2-3  sigmеntlarining  qo`shilishidan 

hosil bo`lgan va batsеfalizatsiya dеb ataladi. 

 

Prostomiumda  bir  juft  paypaslagichlar,  ya'ni  palpalar  va  bir  juft  yoki  ko`proq  tuyg`u 



organlari  –  antеnnalar  joylashgan  bo`lib,  tananing  ikki  yonida  xar  bir  bo`g`imda  bir  juftdan 

joylashgan  bo`ladi.  Ular  erkin  yashovchilarida  o`troq  yashovchilariga  nisbatan  yaxshi 

rivojlangan.  Ko`pchiligining  tanasini  qoplagan  yupqa  kutikula  ostida  bir  qator  epitеliy  bo`ladi. 

Kutikula  ana  shu  epitеliydan  paydo  bo`ladi.  Sodda  tuzilganlarinikida  kipriklar  yoki  bеz 




Download 187,97 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish