Халкаро шартномалар хукуки

deganda,  milliy  huquqiy  tizim,  yuridik  fan  va  ta’lim,  qonun  hujjatlari, 
qonun  osti  hujjatlari,  huquqni  qo’llash  amaliyoti,  davlat  hokimiyati  va 
boshqaruvi  tizimida  hamda  iqtisodiyot  tarmoqlarida  huquqiy  ishlarni 
tashkil  qilish,  huquqiy  targ’ibot  hamda  aholining  huquqiy  madaniyatini 
yuksaltirish  shuningdek  xalqaro  huquq  borasida  kuzatish,  baholash  va 
rivojlantirish  istiqbollari  belgilash  bilan  bog’liq  ilmiy-amaliy  chora-
tadbirlar tizimi tushuniladi
2
. 
Huquq  sohasi  monitoringining  ahamiyati  shundaki,  birinchidan, 
shaxs, jamiyat va davlat tizimidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish 
darajasini  doimiy  kuzatish,  ikkinchidan,  milliy  huquq  tizimining 
rivojlanish  istiqbolini  aniqlash,  uchinchidan,  huquq  normalarining 
amaliyotga  tadbiq  etish  holatini  baholash,  to’rtinchidan,  xalqaro  xuquq 
normalarini implementatsiya qilish yo’nalishlarini belgilash, beshinchidan, 
qonun  hujjatlarni  yanada  takomillashtirish  yuzasidan  ilmiy-amaliy 
tavsiyalar  ishlab  chiqish,  oltinchidan,  bunday  monitoring  aholining 
huquqiy madaniyatini yuksaltirish va siyosiy faolligini oshirish jarayonini 
takomilashtirishga xizmat qiladi. 
Ijtimoiy  munosabatlarni  huquqiy  tartibga  solish  doirasining  kengligi 
va  darajasiga  qarab  huquqiy  monitoringning  huquqiy  islohotlar 
                                                 
1
Файзиев  Ш.  Амалдаги  қонун  ҳужжатлари  мониторингининг  назарий  ва  амалий  масалалари  //Қонун 
ҳужжатлари  мониторинги:  назария  ва  амалиёт  масалалари”.  Илмий-амалий  семинар  материаллари  /  Масъул 
мухаррир: Ф.Ҳ.Отахонов. – Т.: 2006. –Б.6. 
2
Файзиев  Ш.    Амалдаги  қонун  ҳужжатлари  мониторингининг  назарий  ва  амалий  масалалари  //Қонун 
ҳужжатлари  мониторинги:  назария  ва  амалиёт  масалалари”.  Илмий-амалий  семинар  материаллари  /  Масъул 
муҳаррир: Ф.Ҳ.Отахонов. – Т.: 2006.. –Б.8. 

---

136 
 
monitoringi;  huquq  tizimi  monitoringi  (huquq  tarmog’i,  huquq  instituti 
yoki  huquq  sohasi  doirasida  alohida-alohida);  amaldagi  qonun  hujjatlari 
monitoringi;  huquqni  qo’llash  amaliyoti  monitoringi,  kabi  shakllari  bilan 
xalqaro shartnomalari monitoringi shakli ham muhim ahamiyat kasb etadi.   
O’zbekiston  Respublikasining  xalqaro  shartnomalari  monitoringi 
jarayonida  amaldagi  qonun  hujjatlarining  O’zbekiston  Respublikasi 
xalqaro  shartnomalariga  mosligi,  xuquqni  qo’llash  amaliyotida  xalqaro 
shartnomalarga rioya etilishi masalalari o’rganiladi. 
Shuni  alohida  ta’kidlash  lozimki,  O’zbekiston  Respublikasi 
qo’shilgan xalqaro shartnomalarini monitoring qilish ham, amaldagi qonun 
hujjatlari  monitoringi  sifatida  –  huquq  monitoringining  ustuvor  va  asosiy 
yo’nalishidir. 
 
Qonun  hujjatlari  monitoringi  –  bu  amaldagi  qonun  hujjatlarini 
doimiy kuzatib borish, baholash, nazorat va tahlil qilish, uning istiqbolini 
prognozlash  va  ushbu  asosda  takomillashtirishga  oid  takliflarni  ishlab 
chiqishga  qaratilgan  yaxlit  (kompleks)  tadbirlar  tizimidir.  Tor  ma’noda 
huquqiy tahlil jarayonidir. 
 
Har qanday monitoring kabi, qonun hujjatlari monitoringining asosiy 
yo’nalishlarini aniqlab olish lozim.  
Qonun  hujjatlari  monitoringi  yo’nalishi  –  bu  qonun  hujjatlarini 
muntazam  kuzatib  borish,  baholash,  nazorat  va  tahlil  qilish  hamda  uning 
istiqbolini  prognoz  qilish  yo’sinida  amalga  oshiriladigan  faoliyatdir
1
. 
Qonun  hujjatlari  monitoringining  asosiy  yo’nalishlarini  shartli  ravishda 
quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 
• Davlat va jamiyat qurilishi sohasidagi qonun hujjatlari monitoringi; 
•  Ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  sohasidagi  qonun  hujjatlari 
monitoringi; 
•  Sud-huquq  sohasi  va  inson  huquqlari  va  erkinliklarini  himoya 
qilishga oid qonun hujjatlari monitoringi; 
•  Mudofaa  va  xavfsizlik  masalalari  bo’yicha  qonun  hujjatlari 
monitoringi; 
                                                 
1
Машкуров Ғ.. Қонун ҳужжатлари мониторингининг асосий йўналишлари ва босқичлари //Қонун ҳужжатлари 
мониторинги:  назария  ва  амалиёт  масалалари”.  Илмий-амалий  семинар  материаллари  /  Масъул  мухаррир: 
Ф.Ҳ.Отахонов. – Т.: 2006. –Б.59-60 

---

137 
 
•  Xalqaro-huquqiy  tadqiqotlarga  oid  qonun  hujjatlari  monitoringi 
kabilar shular jumlasidandir
1
. 
 
 
 
Har qanday davlatning xalqaro shartnomaga qo’shilishi uning milliy 
qonunchiligiga  muayyan  ta’sir  ko’rsatadi.  Bu  borada  xalqaro  shartnoma 
qoidalari  bilan  milliy  qonunchilik  hujjatlarini  o’zaro  nisbati  monitoringi 
muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bunday  monitoringdan  quyidagi  maqsadlar 
ko’zda tutiladi: 
birinchidan,  xalqaro  shartnomalar  talablariga  milliy  qonunchilikni 
yaqinlashtirish; 
ikkinchidan,  xalqaro  shartnomalar  qoidalarini  milliy  qonunchilikka 
singdirish (implementatsiya qilish); 
uchinchidan, 
xalqaro 
shartnomalar 
bilan 
milliy 
qonunlarni 
uyg’unlashtirish (garmonizatsiyalash); 
to’rtinchidan,  xalqaro  shartnomalar  bilan  milliy  qonunchilik 
qoidalarini birxillashtirish (unifikatsiya qilish)
2
. 
Xalqaro  shartnomalarni  monitoringi  jarayonida,  bu  xalqaro 
shartnomalardan  kelib  chiqadigan  xalqaro  majburiyatlarni  bajarish 
yuzasidan olib boriladigan monitoring muhim ahamiyat kasb etadi.