Халилова Атира Обидинова

Ayrim metodlarning ahamiyati 

Psixologiyaning  asosiy  metodlarini  qisqacha  ta‘riflab  berdik.  Endi,  chinakamiga  ilmiy 

psixologiya  qaysi  metoddan  foydalanishi  kerak,  yuqorida  ko‗rsatilgan  metodlardan  qaysi  biri 

yaxshi, degan savol tug‗ilishi tabiiy. 

Bu savolga quyidagicha javob qaytarish kerak: psixologiya biron bir metoddan foydalanish bilan 

kifoyalana  olmaydi.  Faqat  bir  metodning  ma‘lumotlariga  asoslanib,  chinakamiga  ilmiy 

psixologiya sistemasini tuzib bo‗lmaydi. Psixik hayot hodisalari boy tabiatiga ko‗ra formalarining 

xilma-xilligi  va  sifat  ko‗rinishlarining  turli-tumanligiga  bilan  farq  qiladi.  Psixikaning  bu 

hususiyati borligidan uni o‗rganishda turli-tuman metodlarni tatbiq etish talab qilinadi. Bu yerda 

biron juz‘iy metodni tanlab olish har gal qaysi psixik hodisalarning tekshirilishiga, ongning qaysi 

funksiyalari  tadqiq  qilinishiga  qarab  har  gal  alohida  hal  etiladi.  Masalan,  sezgilarni  tekshirishda 

eksperiment  metodidan  foydalanish  ma‘qul.  Ijodiy  xayol  jarayonlarini  tekshirishda  tadqiqotchi 

so‗rash  va  suhbat  metodidan  ko‗proq  foydalanadi,  shuningdek,  ijodkor  shaxslarning  asarlarini 

analiz  qilish  metodidan  va  biografiya  metodidan  ham  foydalanadi.  Ayni  vaqtda  har  bir  psixik 

hodisani  tekshirganda  biron  bir  metod  bilan  kifoyalanish  yaramaydi.  Psixik  hayot  hodisalari  har 

tomonlama tekshirilishi lozim. Psixik hayot hodisalarini har tomonlama tekshirish uchun esa turli 

metodlarni  tatbiq  etish  talab  qilinadi.  Metodlardan  biri  faqat  asosiy  metod  bo‗lishi  mumkin.  Bir 

metod  bilan  olingan  ma‘lumotlar  boshqa  metodlar  yordamida  olingan  ma‘lumotlar  bilan 

to‗ldirilishi,  nazorat  qilinishi  va  oydinlashtirilishi  lozim.  Masalan,  tafakkur  jarayonlarini 

o‗rganishda  tadqiqotchi  o‗z-o‗zini  kuzatish  metodidan  ham,  tashqi  kuzatish  metodidan  ham, 

---

 

52 

eksperimentning  turli-tuman  xillaridan  ham  foydalanadi.  O‗qitish  jarayonida  o‗quvchilarning 

individual  hususiyatlarini  o‗rganishda  pedagog-psixolog  ham  turli  metodlardan  oddiy  tashqi 

kuzatish  metodidan,  so‗rash  va  suhbat  metodidan,  eksperimentning  oddiy  turlaridan  va  shu 

kabilardan  foydalanadi.  Psixik  hayot  hodisalari  yuqorida  aytilgan  hamma  metodlar  yordamida 

aniqlanadi. Bu hodisalar tasvir etiladi, klassifikatsiyaga solinadi, analiz qilinadi, ulardan yakunlar 

chiqariladi.  Shu  metodlar  yordamida  ayrim  psixik  hodisalar  o‗rtasidagi  bog‗lanish  topiladi,  shu 

hodisalarning ro‗y berish va boshlanish negizidagi qonuniyatlar ochiladi. Ammo psixikani ilmiy 

asosda o‗rganish shu bilan kifoyalanmasligi kerak.  Psixik hayot hodisalari dialektik materializm 

tamoyillari  asosida,  jumladan  psixikaning  mohiyati  va  psixik  hodisalar  bilan  fiziologik 

hodisalarning o‗zaro munosabati haqidagi ta‘limot nuqtai nazaridan tushuntirib berilgandagina, bu 

hodisalar va ularning qonuniyatlari haqidagi bilimlarimiz bekam-ko‗st ilmiy bo‗limlar bo‗ladi.