Халцаро бобур фонди



Download 11,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet71/185
Sana18.03.2022
Hajmi11,32 Mb.
#499956
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   185
Bog'liq
Zahiriddin Muhammad Bobur. Boburnoma (tabdil)2008

БОБУРНОМЛ
93
К и ч и к х о н н и н г ҳ у з у р и д а н ч и қ и б , 
ў з и м н и н г ў рд ам га к е л д и м . Я р а м г а қа- 
раш га А ти к а бахш и исмли мўғул жарро- 
ҳини юборибдилар. Мўғул х ал қ и жарроҳ- 
ни ҳам бахш и дейди. У жарроҳликда жуда 
моҳир эди. К и ш и нин г мияси зарб еса — 
дори берарди. Ҳ ар турли яраларни илдиз- 
дан қили нган малҳам билан осон муола- 
ж а қиларди. Б аъ зи ж ароҳатга малҳамдек 
дори қ ў яр, баъзисига егани дори берарди. 
Менинг соним ярасига ж у н куйдириб бо- 
сишни буюрди, пилта қўймади. Илдиздек 
нарсани ҳам бир марта едирди. Ўзи дер 
эдиким: „Бировнинг ингичка пойчаси си- 
ниб бир тутамча ери майда-майда булиб 
эди. Этини ёриб суякларини батамом олиб, 
су як ўрнига дорини ун қилиб солдим. У 
дори суяк ўрнида су якд ек б и т д и “ . Бун- 
дай аж ойиб ва ғаройиб ҳодисалардан ан- 
ч аги н а айтиб берд ики , в и ло я т табибла- 
ри бундай даволаш дан ож издирлар.
Уч-тўрт к у н д а н к е й и н Қ ан б ар А ли 
айтган сўзларидан ўзи хавфсираб, ваҳи 
мага тушиб қочиб, А ндижонга кирди. Бир 
неча ку нд ан сўнг хонлар иттиф оқ қилиб, 
А й ю б Б е к ч и к н и т у м а н и б и л а н , Ж о н
Ҳасан боринни Борин тум ани билан Са- 
риғбош мирзони лаш карбеги қилиб, минг- 
и к к и м ингча к и ш и н и менга қуш иб, А хси 
тараф га юбордилар. Ахсида Танбалнинг 
иниси Ш ай х Б о язи д бош эди. Косон до- 
р у ғ а с и Ш аҳ б о з қ о р л у қ эд и. У п а й т д а
Ш а ҳ б о з Н а в к а н д қ ў р г о н и н и н г о л д и д а
ў т и р г а н д и . Х ў ж а н д д а р ё с и н и Б и ч р о т а
рўпарасида кечиб ўтиб, Н авкан дг а Шаҳ- 
боз устига ю рдик. Тонгдан бурунроқ Нав- 
кандга я қ и н етган пайтда беклар хабар 
е т к а з д и л а р к и , бу Ш аҳбоз ҳам м а нарса- 
ни ан и қ сезган. Ж ан го в ар сафни бузмай 
ёруғдаёқ етиб борсак дуруст бўлади. Ас- 
тароқ юрилди. Ш аҳбоз эса бехабар экан. 
Б и з Н авк ан д я қ и н и г а етган пайтда ха- 
бардор бўлиб, таш қ ар и д ан қочиб и чкари 
к и р и п т и . Б у н д а й ҳ о д и са л а р кўп содир 
бўлгандир: ғаним ни пай қаган , деб осон- 
гина ин кор қили б, иш вақти зое бўлади. 
Т а ж р и б а ан а ш у н д ай ҳ о л а т л а р н и ўрга- 
тади. Б ундан м ақсад ш у к и , фурсат етган 
пайтда т е з л и к ва ғай ратн и қўлд ан бер- 
м асл и к к ер ак . Сўнгра пуш айм он бўлиш 
бефойдадир.
Тонг отганда қўрғон атрофида оз-моз 
у р у ш б ў л ди . Т е з к о р л и к б и л ан у р у ш г а
к и р и ш м а д и к . Н а в к а н д д а н тоғ сари —
Б и ш х о р о н т а р а ф и г а ҳ у ж у м қ и л и б , та- 
лаш га к ел и ш д и к . Ш аҳбоз қорлуқ фурсат- 
ни ған и м ат билиб, Н а в к а н д н и таш лаб, 
қочиб Косонга борди. Б и з қайтиб келиб 
Н авкандда ж о й л аш д и к .
Б у в а қ т л а р д а а т р о ф -т ев ар а к н и биз- 
нинг л аш к а р и м и з бир неча маротаба бо- 
риб талади. Б ир навбат А хсининг кент- 
ларин и талон-торож қилди. Яна бир ма- 
ротаба бориб К осон га ҳ у ж у м қ и л д и к .
Ш аҳбоз б илан У зун Ҳ асан н и н г М ирим 
исмли асранди ўғли уруш га чиқди. Уру- 
шиб, енгилдилар. Мирим ўш анда ўлди.
А хсин инг м устаҳкам қўрғонларидан 
бири Поп қўр ғо н и д и р . П о п л и к л а р Поп 
қ ў р ғ о н и н и м у с т а ҳ к а м л а б , бизга к и ш и
юборибдилар. Саййид Қосимни бир неча 
йигитлар билан ж ў натд и к . А хсининг ус- 
т к и к ен тлари тўгрисидаги дарёдан ўтиб 
Поп қўргон ига кирдилар.
Б ир неча кундан кейин ғаройиб иш 
содир бўлди. У пайтда Иброҳим Чопуқ 
тағойи, А ҳмад Қосим кўҳбур, Қосим Ха- 
т и к а арғун ТПайх Боязид билан Ахсида 
эд ил ар . У ш бу з и к р э т и л га н л а р г а и к к и
юзтача зўр йигитни қўш иб, дабдурустдан 
бир кеча Поп қ ў р ғо н и н и н г устига юбо- 
ради. С аййид Қосим эҳтиёт ч о р ал ар ин и 
к ў р м ай ғофил ётган экан, Қурғонга етиб, 
на р в о н қ ў й и б ч и қ и б , д а р в о з а н и олиб, 
кў т ар м а к ў п р и к қў йи б етмиш-саксон зўр 
я р о қ л и к й и г и т л а р к и р г а н и д а , С ай йид
Қ о с и м г а х а б а р б е р а д и л а р . У й қ у л и к ,
к ў й л а к ч а н туриб беш-олти к и ш и билан 
сол иш иб , ура-ура бул ар ни қувиб чиқа- 
ради. Б и р неча бош ни кесиб менга юбор- 
ди. Г ар чи бундай ғ а ф л а т д а ё т м о қ л и г и
с а р д о р л и к к а хос бўлм аса-да, л е к и н оз 
к и ш и билан бундай я р о қ л и к зўр йигит- 
л ар н и дадил зарбалар билан уриб чиқар- 
моги х и й л а мардона иш эди.
Б у муддатда хонлар А нд иж о н қўрғо- 
н и н и н г қ а м а л и б илан м а ш г у л эдилар. 
Қ ў р ғ о н э л и ё в н и қ ў р ғ о н н и н г я қ и н и г а
к ел ган и қ ў й м асд и . Й и г и тл ар отл иқ чи- 
қиб, т а ш қ а р и д а о л и ш ар д и л ар . А хсидан 
Ш ай х Б о язи д тар аф д о р л и к изҳор қилиб 
к и ш и юбора б о ш л а д и . Б и з д а н т е з л и к
билан бо р и ш и м и зн и сўради. Б ундан мақ- 
сади т у р л и ҳ и й л а билан мени хонлар- 
дан а й и р и ш эди. Мен хонлардан айрил- 
сам, хонлар А н д и ж о н д а тура олишмас- 
ди. Б у илтим оси акаси Т ан б ал н и н г мас- 
л а ҳ ат и билан экан. Х онлардан айрилиб,
www.ziyouz.com kutubxonasi


94
БОБУРНОМА
булар б илан иттиф о қ т у э м о қ л и к н и ўзи 
м изга муносиб деб бил м ад ик. У нинг ти- 
л аган и н и х онларга б ил д ир д ик . Хонлар: 
„Борсин. Ҳ ар не қил и б бўлса-да, Ш айх 
Б о я э и д н и т у т с и н “ д е й и ш и п т и . Б у мак- 
ру ф ириб б изн инг одат ва усу л им и з эмас 
эди. А лалхусус, орада аҳд бор эди. Бун- 
дай аҳдни бузиш я х ш и бўлмас.
К ў н г л и м га к е л д и к и , бир и л о ж қилиб 
А хсига кириб олсак: ё Ш айх Б о язи д Тан- 
б алдан кечиб биз томон б ўлади, е биз 
учун ф ойдали бўлган бирор х ай р л и ўзга- 
риш содир бўлади.
Биэ ҳам к и ш и юбордик. Аҳд ва ш арт 
қ и л и б бизни А хсига т а к л и ф қ и л д и , бор- 
д ик. И ст и қ б о л и м и зга ч и қи б , иним Но- 
сир м ирзон и ҳам келтири б, бизни А хси 
қўр го н и га олиб борди. Т а ш қ и қўргонда 
отам ни нг и м о р атл ар и да м енга ж о й тай- 
ин қил и бд и . Бориб ў ш а ерга туш дим .
Танбал Ш айбоқхонга акаси Б ек Тел- 
бани юбориб, унга итоат изҳори қилиб, 
ёнига ч а қ и р г а н эди. Б у фурсатда Шай- 
б оқхонн инг м ак т у б л ар и келди: „Бораяп- 
м а н “ , деб битипти.
Б у хаб ар х о н л а р г а етгач , т и п и р ч и - 
лаб, ў т и р о л м ай А нд иж о н устидан туриб 
ж ў н а д и л а р . К и ч и к х о н н и н г ад о л ат ва 
м у с у л м о н л и к б ил ан ш у ҳ р а т и бор эди. 
Уш, М арғинон ва у кирган қўрғонларга 
қ ў й и л га н м ўғуллар эл к у т г ан и н и н г хи- 
лоф и—зулм ва ёмон муносабат қ и л а бош- 
ладилар. Хонлар А ндижондан кетгач, Ўш 
ва Марғинон эли ҳуж ум қилиб, қўрғон- 
даги м ўғулларни тутиб, талаб, уриб-қув- 
лаб чиқард илар.
Х о н л а р Х ў ж а н д д а р ё с и н и к е ч м а й , 
Марғинон ва Кандибодом орқали қайтиб, 
Х ўж андда дарёдан кечдилар. Танбал хон- 
л ар н и н г к ей ини ча М аргинонга келди.
Б и з бу ҳ о л а т д а т а р а д д у д д а э д и к : 
тўхтаб т у р а й л и к д есак , х о н л а р г а у нча 
иш онч й у қ . Сабабсиз-несиз таш лаб чиқ- 
моқ ҳам но қу л ай эди. Б и р ку н и эрталаб 
М а р ғи н о н д а н Ж а ҳ о н г и р м и р зо к е л д и , 
к ў р и ш д и м . Ш у пайтда Ш ай х Б о язи д ҳам 
безовта бўлиб к елди, эсанкираб қолган . 
Мирзо ва И броҳимбек д ед и л ар к и : „Ш айх 
Б о я з и д н и т у т м о қ к е р а к . А р к н и қ ў л г а
о л м о қ к е р а к “ . Д а р ҳ а қ и қ а т , тў гр и иш- 
нинг ҳисоби ш у эди. Мен д ед им к и : „Аҳд 
қ и л и ш га н м и з. Б из нечук аҳдга хилоф иш 
қ и л а м и з ? “ . Ш ай х Б о язи д а р к к а кетди. 
К ў п р и к к а одам қ ў й м о қ к е р а к эди. Кўп-
р и к к а ҳам к и ш и қ ў й м а д и к . Таж рибасиз- 
л и к д ан ш ундай ў с а л л и к л а р бўлди.
Эртаси ку н и саҳарлаб Танбал и кки - 
уч м и н г я р о ғ л и к к и ш и б и л а н к е л и б , 
к ў п р и к д а н ўтиб а р к к а к и р д и . М енинг ас- 
л и д а к и ш и м озроқ эди. А х сига к и р г ач 
я н а б а ъ зи л ар н и қ ў р ғо н л а р га, баъзилар- 
ни қ ў р ғ о н б е г и л и к к а ҳ ам д а дон-дун то- 
пиб к е л и ш учун ҳ ар тараф-ҳар тар аф га 
ю б о р и л и б эди. М е н и н г б и л а н А х с и д а
юздан к ў п р о қ к и ш и бор эди. Бор киш и- 
м из б илан о тл ани б
к ў ч а -к ў ч а н и н г бо- 
ш ид а й и ги т л а р н и т ай и н қ и л м о қ ва уруш 
т ар аддудида эдик ҳ а м к и , Ш ай х Б о язи д, 
Қ анбар А ли ва М уҳам м ад Дўст Танбал 
қо ш и д ан сулҳ т у згани ш итоб б илан кел- 
дилар. У руш га т ай и н бў л ган л ар н и жой- 
ж о й и г а қўйиб, к ен гаш қ и л м о қ қ а отам- 
нинг м ақ б ар аси га келиб туш иб, Ж аҳон - 
гир м ирзони ҳам ч о р л а д и м . М уҳам м ад 
Дўст қай ти б кетди. Ш ай х Б о язи д билан 
Қ а н б а р А л и к е л д и л а р . М а қ б а р а н и н г
ж ан у б и й ай вони да ўтириб к ен гаш аёт ган
э д и к . Ж а ҳ о н г и р мирзо И броҳим чопуқ 
б ил ан б у л ар н и т у т м о қ қ а к е л и ш и ш г а н
экан . Ж а ҳ о н г и р мирзо м ени нг қулоғим- 
га: „ Б у л а р н и т у т м о қ к е р а к “ , — деди. 
Мен: „ Т а ш в и ш тортм анг. Ҳ озир булар- 
ни т у ти ш вақ т и эмас. Зора, сулҳ билан 
иш сал э п ақ ага келса. Ч у н к и у лар ж у д а 
кўп, биз ж уд а о зм из. У лар бу к у ч л и л и к
б илан ар к ич ид а, биз бу з а и ф л и к билан 
т а ш қ и қ ў р ғ о н д а м и э“ , — дедим.
Ш ай х Б о я з и д ва Қ анбар А ли ҳам бу 
к ен г аш д а ҳозир эдилар. Ж а ҳ о н г и р м ир 
зо И б р о ҳ и м б е к с а р и я қ и н л а ш и б , бу 
иш н и ман қ и л и ш иш оратин и қ и л д и . Бил- 
м адим , а к с и н ч а ф а ҳ м л а д и м и ёхуд ғаф 
латда қолиб бу ҳ а р а к а т н и қи л д и м и : дар 
ҳол Ш ай х Б о я з и д н и тутди. Турган йи- 
г и т л а р ат ро ф -тевар акдан т а ш л а н и б , бу 
и к к и к и ш и н и тит-пит қ и л м о қ ч и бўлди- 
лар. И ш сулҳ ва ислоҳ ч егарасидан ўтди. 
Б у и к к и к и ш и н и асир олиб, у р у ш га от- 
л а н д и к . Ш а ҳ а р н и н г бир тар аф и Ж аҳон- 
гир м ирзон инг зим м ас и га ю кланди . Мир- 
зони нг к и ш и с и оз эди. Б и р гуруҳ ўз ки- 
ш им д ан ҳам м ирзога к ў м а к т ай и н қил- 
дим. У ўз ж о й и га етди, мен бир ерда элни 
уруш қ и л и ш г а тайи н қ и л и б , я н а бир та- 
р аф га к елдим . Ш а ҳ а р н и н г ўртаси да те- 
кис ер бор эди. У ерга бир гуруҳ йигит- 
л ар н и қўйиб, ўзим нари кетдим . Б у жа- 
моатни кўп о т л и қ ва п и ёдалар келиб, куч 
билан суриб, к ў ч а га ҳай даб ч и қ и ш и п т и .
www.ziyouz.com kutubxonasi


БОБУРНОМЛ
95
Ш у аснода мен етиб бордим. Етган 
з а ҳ о т и м о қ отни д у ш м а н у сти га елдир- 
дим. У лар дош беролмай, тирқираб қоча 
берд илар. К ў ч ад ан қо ч и р и б т еки с ерга 
чиқариб, қ ил и ч солар пайтимда отимнинг 
обгига о т д и л ар . Отим б у ки л и б , бвнинг 
ўртасида мени ерга урди. Ч а қ қ о н л и к би- 
лан туриб бир ў қ отдим. Соҳибқадам Ко- 
ҳ и л н и н г бир ночоргина оти бор эди, ту- 
шиб отини менга берди, миндим. Бунда 
к и ш и тайин қили б, я н а бир ку ч а бошига 
йўл олдим. Султон М уҳаммад Вайс отим- 
нинг ночорлигини куриб, тушиб, отини 
менга тутқазди, у отга миндим.
Ушбу ф у р сатда Қ о си м бекн и н г угли 
Қ анбар А ли бек я радор ҳолда Ж а ҳ о н г и р
мирзо қ о ш и д ан к ел д и. „ Б и р м уддат ил- 
гари Ж а ҳ о н г и р м и р зо н и ҳ у ж у м қ ил и б
с а ф д а н ч и қ а р д и л а р . Ж а ҳ о н г и р м и р з о
ч и қ и б к е т д и . Б и з н и м а қ и л и ш и м и з н и
билм ай қ о л д и к “ , — деди у.
Ш у п а й т П оп қ ў р ғ о н и д а н С а й й и д
Қосим етиб к ел д и . Ж у д а бем аҳал у ер- 
дан ч и қ и п т и . Б у н д а й п а й т д а ў ш а н д а й
берк қўрғон қў л д а бўлса, қан д а й я х ш и
эди! Мен И броҳим бекдан: „Н им а қ и л м о қ
к е р а к ? “ деб с ў р а д и м .О з р о қ я р а с и бор 
эди. Ў ш анд анм и ё э с а н к и р а ш д ан м и , ту- 
зу к ж авоб беролмади.
Мен к ў п р и к д а н ўтиб, уни бузиб, Ан- 
диж он сари йўлга ту ш сак деган хаёлга 
бордим. Ш унда Бобо Шерзод х и й л а я х ш и
мулоҳаза юритди. Дедики: „Дарвозанинг 
ў з и д а н к у ч б ил ан бостириб к и р а м и з “ . 
Бобо Ш ерзоднинг м аслаҳати билан дар- 
воза сари равона бўлдик. Х ожа Мирми- 
рон ҳам мардона сўзлар айтди. Кўча ўрта- 
си да к е л а ё т г а н и м и з д а С а й й и д Қ оси м , 
Дўст Носир Б оқи ҳез билан қили чб озлик 
қ и л и ш ар д и .
М е н , И б р о ҳ и м б е к в а М и р з о қ у л и
к ў к а л д о ш и л г а р и р о қ э д и к . Д а р в о з а г а
рўпара бўлган заҳотиёқ к ў р д и м к и , Ш айх 
Б оязи д к у й л а к устидан ф ар аж и й * кийиб, 
уч-тўрт о т л и қ билан д ар во зад ан кир и б
к е л а ё т и р . К а м о н и м д а г и ў қ н и ч а м а л а б
отдим. А нча я х ш и отдим. Бўйни га теги- 
заёздим. У шитоб билан дарвозадан кир- 
гач, ўнг қ ўл сари кетди.
К ў ч а б ў й л а б қ о ч а в е р д и . Б и з ҳ а м
уни нг ортидан боравердик. Тонгда Ш ай х
Б о язи д бехос қ ў л г а ту ш ган д а Ж аҳон - 
ги рнин г к и ш и л а р и д а экан. У лар ч и қ қ а ч ,
Ш айх Б о я зи д н и ҳам бирга олиб чиқди- 
л а р . У л д и р и ш х а ё л и г а ҳ ам б о р д и л ар . 
Я х ш и я м ў л д и р м а й қ ў й и б ю б о р д и л ар . 
У лардан халос бўлиб дарвозадан кириб 
келаётганд а, менга учраб қолди. Мирзо- 
қу л и к ў к а л д о ш бир пи ёдани гурзи би- 
лан урди. Яна бир яёв М ирзоқули ўтгач, 
И броҳим бекни ў қ қ а тутди. И броҳимбек 
„ҳ ай -ҳ ай “ деб ўтиб к етгач, э ш и к л и к ер- 
дан биров менинг қў л ти ги м га ў қ отди. 
Қ ал м оқ и совутнинг и к к и қават япроғи- 
ни кесипти. Қочаверди, орқасидан отдим.
Ушбу ҳолатда бир яёв аскар қурғон 
девори устида қочиб борарди. Б ў рк и н и
д е в о р к у н г и р а с и г а т ў ғ р и л а б о т д и м . 
Б ў р к и кунгурага қад ал ган ча қолди. Сал- 
ласи қ ў л и га чувалиб кетди. Яна бир от- 
л и қ менинг ёнимдан Ш айх Боязид қоч- 
ган кўча томон қочиб бормоқда эди. Қи- 
л и ч н и орқасига санчдим. Отдан эгилиб 
эдики, кўча томига таянди, йи қилм ади. 
Таш ви ш билан қочиб қутулди. Дарвоза- 
да бўлган отлиқ-яёвни қувлаб, дарвоза- 
ни олдик. Ўйлаб ўтир и ш н инг пайти эмас 
эди. Ч у н к и икки-уч м ин г я р о қ л и к к и ш и
— аркда, юз-икки юз к и ш и таш қ и қўрғон- 
да. Ж а ҳ о н ги р мирзони бир сут пиш им и 
муддати бурунроқ қувлаб чиқарибдилар. 
К и ш и л а р и м и зн и н г яр м и у билан чиқиб 
кетип ти. Ш ундай аҳволга қ ар ам а й таж- 
р и б а с и з л и к д а н д а р в о з а д а ту р иб , я қ и н
бўлса к ел си н , яна бир уриниб кў р ам и з 
деган м азм унда Ж а ҳ о н г и р мирзога к и ш и
юбордик. Иш қўлдан кетган эди.
И б р о ҳ и м б ек н и н г оти заи ф эдим и ё 
я р а д о р м и , менга: „Отим х а р о б “ , деди. 
М у ҳ ам м ад А ли М у б аш ш и р н и н г Сулай- 
мон исмли навкари бор эди. Ш у фурсат- 
да ҳеч к и ш и т ак л и ф қ и л м ай ўзи орага 
тушиб, отини И броҳимбекка берди. Хий- 
л а м ардона иш қ и л д и . Ў ша дарвозад а 
турганда Кўли Гил дарвозабони К и ч и к
Али м ардоналик изҳор қилди. У пайтда 
у Султон М уҳам м ад В ай сни нг н а в к ар и
эди. Ушда ҳам и к к и маротаба я х ш и жа- 
сорат курсатди.
Мирзога борган к и ш и келиб: „Бироз 
олдин Ж а ҳ о н г и р мирзо чиқиб к е т и п т и “ , 
деди. Тўхтаб туриш га вақт й ў қ эди, биз 
ҳам ж и л д и к . Ш унча ту р ил ган и ҳам ҳеч 
бир ҳисобга тўгри кел м асд и . Йигирма- 
ў тти зча к и ш и биз билан қолиб эди.
Б и з ж ў н а г а ч , кўп а с л а ҳ а л и к ғаним 
к и ш и л а р и етиб к е л и ш д и . Б и з П у ли Ра-
* Ф а р а ж и й — қ ў й ж у я и д а н ц и л и н г а н қ и ш к и оқ к и й и м .
www.ziyouz.com kutubxonasi


96

Download 11,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   185




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish