Халцаро бобур фонди

БОБУРНОМА
ТЎҚҚИЗ ЮЗ БЕШИНЧИ (1499-1500) ЙИЛ ВОҚЕАЛАРИ
В ил оятдаги о тл иқ ва пиёда аскарлар- 
га ш ош и линч хабар етказувчи беклар ва 
н а зо р а т ч и л а р ю борилди. Қ анбар А лига 
ва уз в и л о я т л а р и г а к е т г а н а с к а р л а р г а
тўра(бўй баравар қалқон), кетмон, ойбол- 
та ва бош қа ҳарбий қурол-яроқлар ҳамда 
озиқ-овқат топиб кел т и р и ш учун серғай- 
рат топагон к и ш и л а р юборилди. Б ар ча 
ви лоятлардан уруш га яр о қ л и бўлган от- 
лиғу пи ёдаларни тўпладим ва ҳар тараф- 
га кетиб қолган навк ар у си по ҳ ий л ар ни 
чақириб, Тангрига т а в а к к а л қилган ҳол- 
да, муҳаррам ойининг ўн саккизинчиси- 
да Ҳ офизбекнинг чорбоғига қараб юрдим. 
Б ир-икки кун ушбу чорбоғда туриб, қол- 
ган аслаҳа ва озиқ-овқатни тайёрлаб ҳам- 
да қ ў ш и н н и ўнг қ ан от ва сўл қанотга, 
м ар каз ва ҳ у ж у м ч и қисмга бўлиб, отлиғу 
пиёдалар билан душ м анга қ ар ш и Ўш то- 
монга ю рдик. Ўшга я қ и н к елган им изда 
м ухолиф лар Ўш атрофида тура олмай Ўш 
ш им олидаги Работи Сарҳанг тум ани то- 
монга кетгани ҳ ақи да хабар олинди. Шу 
оқш ом Л откан д қи ш л оғи га қўндик.
Э р т а л а б қ ў ш и н н и с а ф г а т и з и б ва 
юриш қ и л и б Ўшдан ўтганда ганимлар- 
нинг А ндиж он томон кетгани ҳақ и да ха- 
бар келди ва биз Ўзганд томонга қараб 
ю рдик. Ўзганд ер л ар и га ҳ у ж у м қ и л и ш
уч у н и л г а р и р о қ бу т о м о н га ч о п қ у н ч и
айирдик. А ндиж он томонга кетган мухо- 
лиф лар эса тунда х а н д а қ қ а тушиб ш аҳ ар
деворларига шоти қўяйтган чогда шаҳар- 
л и к л а р сезиб қ о л и ш г а н . Ғ а н и м л ар ҳеч 
ним а қ и л о л м ай ч е к и н а д и л а р . Б изни ки- 
л а р ҳам Ў зганд ат р о ф и н и т а л а ш учун 
бордилар-у, аммо деярли ҳеч ним а қўлга 
кир и то лм ай қу р у қ қайтдилар.
Ў ш га қ ар аш л и ва ўзин инг мустаҳкам- 
лиги билан ш у ҳ р ат топган Мозу қўрғо- 
нида Танбал и к к и ю з-икки юз э л л и к т а
одами билан укаси Х ал и л н и қолдирган 
ва у қ ў р ғо н н и м а ҳ к а м бер кити б олган 
эди. Ўзганддан орқага қайтиб Мозу қўрго- 
нига ҳуж у м қ и л д и к . Мозу — анча мус- 
таҳ кам қўрғондир. Сой оқадиган ш им ол 
томондаги девори анча баланд. Масофа 
ш у н ч аки , агар сой томондан ўқ отсалар 
деворгача етиб бориш и м у м к и н . Сувни 
б о ш қ а т о м о н га б у р а д и га н т а р н о в ў ш а 
томонда. Қўргон деворининг и к к и ёнидан
тарнов суви о қ а д и г а н том онга тор йўл 
ўтган. Т еп ал и к эса х ан д а қ билан ўрал- 
ган. Х андақ сойга я қ и н бўлгани учун сой- 
нинг қозондек-қозондек кат т а тошлари- 
дан қўргонга олиб ч иқиб тўплаб қўйган- 
лар . Мозу қ ў р ғ о н и д а н о т и л г а н бундай 
катта тош лар биз қ у р ш аб олган бирорта 
қ ў р ғо н дан т а ш л а н м а г а н эди. Каттабек- 
нинг акаси Абдулқуддус кўҳбур қ а л ъ а де- 
норининг этак томонига ч и қ қ а н эди, де- 
вордан унга қ ар ш и ш ундай кат т а тошни 
т аш л а д и л ар к и , Абдулқуддус ҳеч нарсага 
осилмай, х ай р и я т, зарарланм асдан шун- 
дай баланд ж ойдан пастга юмаланиб-юма- 
ланиб т еп а л и кн и н г этак қисм ига келиб 
тушди. Ҳеч ери лат емай, ш у ондаёқ отга 
минди-ю, чоптириб кетди. Қ ўш тарнов ўза- 
ни д а Ё р ал и Б и л о л н и н г к а л л а с и г а тош 
билан ш ундай ур д ил ар к и , охири бошини 
ўйдилар. Кўп одам ўш андай тош зарби- 
дан ҳ ал ок бўлди. Эрталаб уруш бошла- 
ниб, ч о ш гоҳгача тарнов бўйлари ни иш- 
ғол қ и л д и к , уруш к е ч қ у р у н г а ч а давом 
этди. Тарнов атроф и и ш ғо л қ и л и н г а ч , 
эрталаб д у ш м ан л ар ом о нл ик тилаб қалъ- 
адан ч и қ д и л ар . Танбалнинг иниси Халил- 
ни етмиш-саксон, балки юзта сараланган 
о д ам и б и л а н а с и р о л и б э ҳ т и ё т б и л а н
қ ў р и қ л а ш у ч у н А н д и ж о н г а ю борилди. 
Б и з н и н г ҳам б е к л а р и м и з ва я қ и н л а р и - 
миздан ай р и м л ар и , баъзи ф идокор киш и- 
л ар и м и з асир тушди. Ўшбу ж а н г я х ш и
н а ти ж а билан тугади.
М о з у н и э г а л л а г а ч , Ў ш н и н г Ў н ж у
Тўба деган қ и ш л о ғи д а т у хтад и к . Танбал 
ҳам А ндиж ондан қайтиб Работи Сарҳанг 
атрофидаги Обихон деган қ и ш л о қ қ а ке- 
либ тўхтади. Б у и к к и қ ў ш и н орасидаги 
масофа бир йиғоч келар эди. Ш у орада 
Қанбар А ли бетоб бўлиб Ў ш га ж ўнаб кет- 
ди. Б и р ой — қ и р қ ку н ч а уруш қи л м ай
ш у ерда турдик. Л екин бизнинг ва улар- 
н и н г т а ъ м и н о т ч и а с к а р л а р и ў р т а с и д а
т ў қ н аш у в л ар бўлиб турди. Ў ш а к у н л ар и
ўрда ҳамда бутун атроф кеч ал ар и ҳушёр- 
л и к б и л а н қ ў р и қ л а н д и . Х а н д а қ л а р
қ а з и л д и , х ан д а қ б ўлм аган ж о й л а р г а эса 
ғовлар тутил д и. Б ар ч а ж а н г ч и л а р қурол- 
л а н г а н ҳ о л д а х а н д а қ ё қ а с и г а ч и қ и б
ў р н а ш д и л а р . Ш у н ч а э ҳ т и ё т к о р л и к к а
қ а р а м а й , ҳар уч-тўрт к у н д а к е ч қ у р у н -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
69
л а р и ўрд ад а тўс-тўполон ва қ и ч қ и р и қ -
л а р бўлиб т у р а р д и . Б и р к у н и Саййид- 
бек т ағо йи д у ш м а н н и н г т аъ м и н о тч и л а- 
р ига қ а р ш и ҳ у ж у м қ и л г а н эди, ғаним
о дам лари голиб к елиб, қ ў қ қ и с д а н бўлган 
ж а н г д а С ай йид б екн и асир о лдилар.
Ш у й и л и Х иср авш о ҳ Б а л х г а қ а р ш и
ю р и ш м а қ с а д и д а Б о й с у н қ у р м и р з о н и
Қ ундузга ч ақ и р и б олди ва Б а л х г а ҳ уж у м
қ и л д и . У А вбож деған ж о й г а етганида 
бадбахт, н о ш у к у р Х иср ав ш о ҳ ҳукмрон- 
л и к о р з у си д а ш у н д а й қ и л д и : — А х и р
п а с т к а ш , қ о б и л и я т с и з , зоти-ю насаб и 
нотай и н , нўноқ ва ш и ж о а т с и з , ноинсоф 
ва а д о л а т с и з бу б а д б а х т г а ҳ о к и м и я т
ҳ а й ф эмасми! Б о й с у н қ у р м и р зо н и бек- 
л а р и б и л а н т у т и б , Б о й с у н қ у р м и р з о
бўйн ига ар га м ч и солди, м у ҳ ар рам ойи- 
н и н г ў н и н ч и к у н и ш у н д а й з а к о в а т л и , 
сер ф а зи л ат , ш ах си й х и з м а т л а р и ва на- 
саби безаб турган ш аҳ зо д ан и ш аҳ и д қил- 
ди. У нинг б еклари ва я қ и н л а р и д а н ҳам 
бир нечасини ўлдирди.
Б о й с у н қ у р м и р з о н и н г т а в а л л у д и
в а н асаб и : с а к к и з юз саксо н и к к и н ч и
й и л и Х и сор н и л о ятид а т авал л уд топган 
эди. Султон М аҳмуд м и р зо н и н г икки н- 
чи ў ғ л и , Султон М асъуд м и р зо д ан ки- 
ч и к , Султон А л и мирзо, Султон Ҳ усайн 
ва Хон м ирзо номи билан м аш ҳ у р бўлган 
Султон Вайс м ирзодан к а т т а . Онаси По- 
ш обегим эди.
Т а ш қ и қи ё ф аси : к ў з л а р и катта-кат- 
та, тўла ю зли, ўрта бўйли, чеҳраси турк- 
м анга ў х ш а ш м ал о ҳ ат л и й и ги т эди.
А х л о қ и ва ф е ъ л - а т в о р и : а д о л а т л и
ва кам тар , х у ш ч а қ ч а қ ва ф ази латл и под- 
ш оҳзода эди. А йтиш ларича, унинг устози 
ш иа мазҳабли Саййид Маҳмуд бўлган. Шу 
сабабдан Бойсунқур мирзога ҳам таъна 
қ и л и ш га н . С ўнгралар эш итд им ки , у Са- 
марқандда бу ёмон ақида (мазҳаб)дан воз 
к е ч г а н ва э ъ т и қ о д д а п о к л а н г а н . М ай 
и ч и ш га х и й л а ҳирс қўйган эди. И чм аган 
в а қ т л а р и д а эса, н а м о з л а р и н и адо этар- 
ди. Саховатда ва ҳ ад я л а р бериш да ўрта- 
м и б н а э д и . Н а с х т а ъ л и қ х а т и н и ж у д а
я х ш и ёзарди. 
Н а қ қ о ш л и к д а ҳам қў л и 
ёмон эмас эди. Ш е ъ р н и ҳам ў зи га хос 
йўсинда ёзарди. О дилий т а х а л л у с қил- 
ган эди. Ш еъ р и девон тартиб бергунча- 
л и к б ўлм аган эди. Бу м а т л а ъ у ни кид ир :