Халцаро бобур фонди

(1498-1499) ЙИЛ ВОҚЕАЛАРИ
бериб турсин, деб сўради к. М уддаомиз у 
ерда утириб, Сам арқанд ви ло ятини қўлга 
к и р и т и ш учун қ ў л д ан к е л га н ч а у р и н и ш
эди. М уҳ ам м ад Ҳ усайн м ирзо ҳам рози 
б ў л д и .
Х ў ж ан д д ан отланиб П аш о ғар га жў- 
наб к е т д и м . З о м и н г а е т г а н ф у р с а т д а
иситм а бошланди. Иситмага қ арам ай, Зо- 
м и н д ан о т л ан и б тоғ йўли билан утиб, 
Работи Х ож а қўрғонининг устига келдим. 
Эл гаф латдалигида Шовдор тум ани нин г 
доруғаси ўтирадиган Работи Х о ж а қўрғо- 
нига ш оти қўйиб олм оқчи бўлдик. Саҳар
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

64
БОБУРНОМ А
пайти ет д и к . Эли хабардор бўлди. Я на 
қ а й ти б , ҳеч ерда т ў х т а м а й П а ш о г а р г а
к ел д и к . И ситма тутганига қ ар ам ай ўн уч- 
ун тўрт йигоч йўлни азоб ва м а ш а қ қ а т
билан босиб ўтдим. Б ир неча кундан сўнг 
Иброҳим соруни, Вайс Логарийни ва Ши- 
рим тағойини хос беклар ва йигитлар би- 
лан бориб, Ё ряйлоқ қўрғонларини сўз ё 
куч билан қўлга олиш учун ҳуж ум чи қисм 
этиб тайинладик.
Б у фурсатда Ё ряйлоқ Саййид Юсуф- 
бекда эди. Мен С амарқанддан ч и қ қ ан д а 
қолган эди, уни Султон А ли мирзо ҳам 
қ а д р л а р д и . С ай йид Ю суфбек ин иси ва 
ўглини Ёряйлоқ қўрғонларининг ҳимоя ва 
таъмирига юборган эди. Аҳмад Юсуф (бу 
воқеа ёзилаётган пайтда Сиёлкут ҳукума- 
ти унда эди) ўша ёқда, ўша қўрғонларда 
эди. Б изнинг беклар ва йигитларим из ҳам 
бориб бутун қ и ш бўйи баъзи қўр го н ни 
сулҳ билан қўлга киритдилар, баъзисини 
урушиб куч билан олдилар, айримлари- 
ни айёрлик ва галамислик билан ўгирин- 
ча эгаллаб олдилар. У вилоятларда мўғул 
ва ўзбаклар (шайбонийлар юриши) сабаб- 
ли, қўргони бўлмаган бирор қ иш л о қ йўқ 
эди. Ушбу фурсатларда биз туфайли Сайй- 
ид Юсуфбек иниси ва ўғлидан бадгумон 
бўлиб, уларни Хуросонга жўнатди. Бу қиш
шундай талош ва тортиш иш билан ўтди. 
Ёз келиб сулҳ учун Х ожа Яҳёни юборди- 
лар, ўзлари ҳам л а ш к а р пайида Ш ероз 
ва Кобуд атрофларига келдилар.
Б изнинг бор л аш к ари м и з и к к и юздан 
кўпроқ, уч юздан озроқ эди. Ҳ ар тарафда 
кучли ғанимлар Андижон томонда эдилар, 
толе ҳеч м адад қ и л м а д и . С а м а р қ а н д га
уриниб, ҳеч иш ю риш мади. Заруратдан 
сулҳ тузганга ўхшаб келишиб, Пашогар- 
дан орқага қайтилди.
Х ўжанд ки ч к и н а бир ердир. Бир бек- 
ни нг т и р и к ч и л и г и унда т а ш в и ш билан 
ўтади. Б и р ярим -икки йилга я қ и н киш и- 
ларим из ва оила аъзоларим из билан шу 
ерда эдик. У мусулмонлар ҳам бу муддат- 
да имкони борича х ар ж тортиб ва хизмат 
қилдилар, ҳеч к а м ч и л и к к а йўл қўймади- 
лар. Я на қай си юз билан Х ў ж ан д г а бо- 
рам из? Х ў ж а н д г а бориб ҳам к и ш и нима 
қ и л ад и ?
Б орм оққа не маскане муяссар,
Турмоққа не маъмане* муқаррар.
Охири ушбу тараддуд ва п а р и ш о н л и к
б и л ан У р а т е п а н и н г ж а н у б т а р а ф и д а г и
я й л о в л а р г а б о р д и к. Б и р неча к у н н и у 
том онларда, ўз аҳ в о л и м и з га ў зи м и з ҳай- 
рон, кетар-тур ар и м и зни б илм ай, саргар- 
дон ў т к азд и к .
Б и р кун и ш у ерда эк а н и м и з д а , биз- 
дек ватандан ай рилиб, саргардон юрган 
Х о ж а А б у лм ако р и м мени к ў р ган и кел- 
ди. К етар-турар ер и м и з д а н , қил ар -қи л - 
мас и ш и м и зд ан сўроқлаб ва суриш тириб, 
қ а т т и қ т а ъ с и р л а н и б , б и зн и н г ҳолим из- 
га ачиниб, фотиҳа ўқиб кетди. Менга ҳам 
ж у д а қ а т т и қ таъ сир қ и л д и , с и қ и л д и м .
Ш у к у н и намози аср пайти д ар ан и н г 
пастида бир о т л и қ пайдо бўлди. Б у А ли 
Дўст т а ғ о й и н и н г И ў л ч у қ и см л и навка- 
ри экан . Уни А ли Дўст т ағо йи мендан 
а з и м гу н о ҳ л а р ў т ган бўлса ҳ а м , у м ид 
қ и л а м а н к и , м ар ҳ ам ат қ и л и б гуноҳим дан 
кечиб, биз томон й ўлга т у ш с ал ар , Мар- 
ғинонни топш ир и б, бир нав қ у л л и қ ва 
х и з м а т л а р қ и л г а й м е н , т о к и г у н о ҳ и м
ариб, х и ж о л а т и м бартараф бўлсин, де- 
ган м аънода юборибди.
Б у н д ай ҳ а й р о н л и к ва саргардонлик- 
да бу хабар к е л и ш и билан ҳеч а н д и ш а 
қ и л м а й , ўйлаб ў т и р м ай , ў ш а зам оноқ — 
қ у ё ш б о т а ё т г а н п а й т д а М а р ғ и н о н н и
о л и ш н и я т и д а й ў л га туш д и м . Б у ер би- 
лан М арғинон ораси тах м ин ан й и гир м а 
тўрт-йигирма беш йиғоч масофа эди. У ша 
кеч а тонг отгунча ва эртаси куни пеш ин 
н ам о зи в а қ т и г а ч а ҳеч ерд а д ам о л м ай
ю рилди. П еш ин намози вақти да Хўжанд- 
нинг Тангоб деган қи ш л о ғи г а туш и лди. 
От совутиб, отга ем бериб, тун яр м и — 
но ғо р а в а қ т и д а Т ан го б д ан о т л а н и л д и . 
Ў ш а кеч а тонг отгунча ва эртаси офтоб 
ботгунча ва я н аги кечаси тонгдан эрта- 
роқ М арғинонга бир йиғоч қолганда Вайс- 
бек ва б аъзилар тараддудга тушиб: „Али 
Д ў ст қ а н ч а ё м о н л и к л а р қ и л г а н к и ш и
бўлса, бу орада бир-икки навбат элчи бо- 
риб-келмай, кел и ш у в ва аҳду ш арт бўл- 
май, ним ага иш ониб б о р ая п м и з", деб арз 
қи л д и л ар . Дарвоқе, бундай таш виш лар-
* М а ъ м а в — я ш а ш ж о й и .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМА
65
нинг асоси бор эди. Б ир о з тўхтаб, кенга- 
ш иб о л д и к . Охири ш у н д ай қ ар о р га ке- 
л и н ди ки , гарчи бу тараддудлар 
ўринли 
бўлса-да, буни и л га р и р о қ ў й л а ш к е р а к
эди. Уч кеча-кундуз тин м ай, дам олмай 
йи гирм а тўрт-йигирма бетп йиғоч йўлни 
босиб кел д и к: на отда мадор қолган ва 
на одамларда. Бу ердан энди қандай орқа- 
га қ ай та м и з, қайтиб ҳам қай си томонга 
б о р ам и з? Б у е р г а ч а к е л д и к м и , бормоқ 
керак! Ҳеч нима Х удонинг истагидан ўзга 
бўлмас.
С ўзни бир ж о й г а қ ў й и б , т а в а к к а л
қил и б ж ў н а д и к . Бомдод намози вақтида 
М арғинон қ ўрғон ини нг эш иги га келдим. 
А ли Дўст тағойи дар возан ин г орқасида 
ту р и б , д а р в о з а н и о ч м а й , аҳ д и л т и м о с 
қ и л д и . А ҳд ва ш ар т қ и л и н г ан д ан сўнг 
дарвозан и очиб, и к к и дарвоза табақаси 
орасида мулозам ат қ и л д и . А ли Дўст би- 
лан к ў р и ш ган и м и зд а н сўнг қўрғон ичи- 
даги бир муносиб ҳовлига туш илди. Ме- 
нинг билан бўлган катта-к ич ик и к к и юз 
қ и р қ китпи эди. Узун Ҳасан ва Султон 
А ҳм ад Танбал вилоят х ал қ и г а кўп зулм 
ўтказиб, ём о н л и клар қ и л ган д и л ар . Вило- 
ят эл и н и н г ҳам м аси мени талаб қилар- 
ди. М арғинонга ки р ган и м и зд ан икки-уч 
ку н ўтгач, Қ осим бекка П аш оғардан, янги 
навкар бўлганлар ва А ли Дўст бекнинг 
н а в к а р л а р и д а н ю зд ан к ў п р о қ к и ш и н и
қўш иб, А н д иж о н ни нг ж ан уб тараф идаги 
тоғ элляри га — Ашпорибн, Туруқш орон 
ва Ч а к р а к каби тум анл ар га биэ томонга 
мойил қ и л и ш ёк и зў р л ик билан ў ш а эл- 
лар ни итоатга к е л т и р и ш учун юборилди. 
И броҳим сору, Вайс Л о ғар и й ва Сайди 
Қарони юзга я қ и н к и ш и билан А хси то- 
монга, Х ў ж ан д сувини кечиб, у томонда- 
ги қўрғон лар ва тоғ э л л ар и н и ҳар нима 
қ ил и б бўлса ҳам биэга бўйсундириш учун 
ж ў н а т и л д и .
Б ир неча кундан сўнг Узун Ҳасан ва 
Султон Аҳмад Танбал Ж аҳ о н ги р мирзо- 
ни олиб, м авжуд аскар ва мўғулни тўплаб, 
А ндижон ва А хсининг л аш к ар га қўшила- 
диган ки ш и л ар и н и сафга қўшиб, Марғи- 
нонни қам ал қ и л м о қ умиди билан шаҳар- 
дан бир ш ар ъ и й нари — ш ар қ томондаги 
Саион номли қ и ш л о қ қ а келиб тушдилар. 
Бир-икки кундан сўнг саф тортиб, яроғ- 
ланиб Мярғинон маҳаллаларига келдилар. 
9 — Бобурнома
Қосимбек, Иброҳим сору ва Вайс Лоғарий 
сингари сардорлар и к к и тараф га юриш- 
га ж ў н а т и л г а н , м ени нг билан сан о қл и
к и ш и л ар қолган бўлсалар-да, бор йигит- 
л а р саф то р тиб ч и қ д и л а р . Д у ш м а н н и
м аҳ ал л ал ар д ан илгари келгани қўймади- 
л ар. У ш а к у н и дасто р печ т а н қ ў р и қ ч и
Х ал и л майдонда я х ш и ж а н г қилиб, роса 
ўзини кўрсатди. Ғаним лар ҳеч иш қ и л а
о л м а д и л а р . Қ а й т а и к к и н ч и м а р о т а б а
қўрғон я қ и н и г а к е л м а д и л а р . Қосимбек 
А н д и ж о н н и н г ж ан у б и й т о ғл арига бориб 
эди: А ш пориён ва Т уруқш орон, Ч а к р а к
ва у тар аф л ар д аги тоғ-туздаги элу элат- 
л а р б у т у н л а й б и э г а к е л и б қ ў ш и л д и .
Ғ ан и м л а ш к а р и д а н ҳам б ир -и к китал аб
биэга қочиб к е л а бош лади лар. Ахси та- 
раф и га Сирдарёдан ўтиб борган И броҳим 
сору ла Вайс Л о гар и й қ ў л и га Поп қўрғо- 
ни ва я н а б ир-икки қў рго н кир д и .
Узун Ҳ асан ва Султон А ҳ м ад Танбал 
золим , буэғунчи ва коф ир таб и ат киши- 
лар эдилар: х ал қ ва вилоят элатлари бу- 
лардан ж у д а озор ч е к к а н эдилар. Ахси 
у л у ғ л а р и д а н Ҳ асан д е к ч а ўз ж а м о а т и
билан ва я н а А хсин инг бир тўда жанга- 
ри, ч ап а н и л а р и к ел и ш и б , қ о р атаёқ қи- 
л и б , А х с и н и н г т о ш қ ў р ғ о н и д а г и л а р н и
к учли зарбалар билан а р к к а тиқиб, Иб- 
роҳим сору, Вайс Л оғарий ва Сайди Қаро 
б о ш л и қ л а р н и т а л а б қ и л и б , А х с и н и н г
тош қўргонига кир и тди л ар . Ў ша пайтла- 
ри Ш айбонийхондан қочиб хон қош ига 
келган Б анда Али, Ҳ айдар к ў кал д о ш ва 
Ҳ о ж и Ғози мангитни туман беклари би- 
л а н Султон М аҳ м у д х о н бизга к ў м а к к а
юборган эди. Ушбу м аҳалда келдилар. Бу 
хабар Узун Ҳ асан га етгач, ти п и р ч и л аб
қолиб, иш ончли навкар л ар и ва саря йи- 
ги тл ари ни А х син инг а р к и га мадад учун 
юборди. У лар саҳар вақти дарё ёқасига 
келиб етдилар.
Б и зн и н г л аш к а р и м и з ва мўғул лаш- 
к ар и хабар топиб, бир қисм к и ш и л ар н и
отларини яланғочлаб, сувдан ўтказдилар. 
Ёрдамга келган лар ш ош ганидан кем ани 
ю қорига тортмай, кеч ган ериданоқ қўйиб 
ю бор д ил ар . Қ ў р ғо н га ўта о л м а й , қ у й и
туш дилар. Б и зн и н г л аш к а р и м и з ва мўғул 
л а ш к а р и кем ан инг атрофига от яланғоч- 
лаб ки р а бошлади. Кем адагилар ҳеч уру- 
ш а олм адилар. Қорлуғоч бахш и Мўгул-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

66
БОБУРНОНД
бек ўглонларидан бирини чақириб, қўли- 
дан тутиб чопиб ўлдирди. Б унин г нима 
фойдаси бор эди? Ғишт қолипидан кўчган 
эди. А ксар к ем адагиларни нг ўлиб кетиш- 
л арига шу ҳ ар ака т сабаб бўлди. Б ир зум- 
да дарёдагиларни ўраб олиб, барини қир- 
дилар.
Қорлугоч бахш и, Х ал ил девона, Қози 
Ғулом Узун Ҳ асаннинг мўътабар киш и- 
л а р и д а н э д и л а р . Б у л а р д а н б ири Қ ози 
Ғуломгина қ у л л у қ баҳонаси билан халос 
бўлди. Яна муътабар й и гитларидан ҳозир 
менинг қош им да эътиборда бўлган Сай- 
йид А ли эди. Я на етмиш-саксон сара йи- 
гитдан Ҳ айд арқу л и , яна Қ у л и к а Кошға- 
р ий си нгари уш бу беш -олтита сан о қ л и
к и ш и халос бўлди. Бу хабарларни эши- 
тиб, ған им лар Марғинон атрофида тура 
олмай А ндижон сари пароканда йўсинда 
қ о ч д и л ар . А н д и ж о н га Узун Ҳ асан н и н г 
куёви Носирбекни қўйган эдилар. Агар 
уни и к к и н ч и Узун Ҳасан деб бўлмаса-да, 
учинчиси деса бўларди. Таж р иб ал и к и ш и
эди, мардоналиги ҳам бор эди. Бу воқеа- 
лар ни билиб, уларни нг иш ончсизликла- 
рини сезгач, А ндиж он қўрғонини берки- 
тиб менга одам юборди. Б улар Андижон- 
га етганда қўрғон беркилганин и билиб, 
ўзаро кел иш о л м ай, Узун Ҳасан кўчига — 
Ахси сари ж ўнад илар.
Султон А ҳ м ад Танбал ўз ви л о я т и га
— Ўшга кетди. Ж а ҳ о н ги р мирзони бир 
неча хос н авкар л ар и ва й и гитлари Узун 
Ҳасандан олиб қочиб, ҳануз Ўшга етма- 
ган Танбалга бориб қ ў ш и л д и л ар . Анди- 
жонн ин г беркитилгани хабари менга кел- 
ди. Ҳ аял л ам ай , Маргинондан кунчиқарда 
отланиб, туш қай тганда А ндиж он га кел- 
днм. Носирбек ва ўглонлари — Дўстбек 
ва М иримбекни кўриб, сўраш иб, иноят 
ва ш а ф қ а т кўрсатиб, хурсанд қил д им .
Ота вилоятим и к к и йилга я қи н л аш - 
ган эдики, қўлдан ч и қ қ ан д и , Тангри ино- 
я т и б и л а н з у л қ а ъ д а о й и д а ҳ и ж р и й
904 (1499) йи л и яна менга муяссар бўлиб 
эгалланди. Ж аҳ о н ги р мирзо билан қўши- 
либ олган Султон А ҳмад Танбал Ўш сари 
бориб эди. Ўшга киргач, Ўшда х а л қ қизи- 
лоёқ-қоратаёқ қилиб, уларга зарба бериб 
ура-ура Ў ш дан қувиб, қўр ғо н ни биз учун 
сақлаб, бизга к и ш и ю бордилар. Ж аҳон -
гир ва Танбал сан оқ л и к и ш и л а р и билан 
саросим ага туш иб Ў згандга к и р д и л а р .
Узун Ҳ асан А н д и ж о н г а к и р а олм ай, 
А хси т ар а ф га кетган эди. Б ориб Ахси- 
нинг а р к и г а к и р д и , деган хабар к елди. 
И ш бош и ва фитнабош и ш у бўлгани учун, 
бу х аб ар к е л г а ч , А н д и ж о н д а тўрт-беш 
к у н д ан о р тиқ турм ай, А х сига томон от- 
л а н д и к . Б и з А х си га етгач, чорасин и то- 
полм ай , аҳд ва о м о н л и к тилаб, қўрғон- 
ни топш ир д и. Б и р неча кун А хсида ту- 
риб, А хси, Косон ва ул ю р тнин г и ш ку- 
ч ини й ўлга солиб, сар а н ж о м л аб , ҳуж ум - 
чи қ исм мўгул б екл ар и га рухсат бериб, 
Узун Ҳ асан ни кў ч и ва т еги ш л и к и ш и л а- 
ри билан олиб А н д и ж о н г а к ел и н д и . Қо- 
сим А ж аб хос н а в к а р л а р гу р у ҳ и дан эди, 
ҳ у з у р и м д а б е к л и к м а р т а б а с и г а е т г а н
эди, А х сид а у ни ом онат до р у га қ и л и б
қ олдирилди. Узун Ҳасан билан аҳ длаш ув 
борлиги ту ф ай л и , ж о н ва м о л и га зарар, 
нуқсон ет к а з м а й , Қ оратегин йўли билан 
Ҳ исор сари к е т и ш г а и ж о з а т берилди. У 
бир неча сан о қ л и к и ш и л а р и б и л ан ги н а 
Ҳ исорга к етд и. Ўзга барча н а в к а р л а р и
ундан ай р и л и б қ о л д и л ар .
Б у т а ҳ л и к а л и п а й т л ар д а бизга таал- 
л у қ л и элни ва Х о ж а Қ ози ҳ ам д а уларга 
я қ и н л а р н и т у т ган , т ал аган ш у л а р эди. 
Б а ъ з и бекл ар билан и т т и ф о қ тузиб, шун- 
дай қ ар о р га к е л д и к к и , м унча я р а м а с л и к
ва б у з гу н ч и л и к л а р қ и л г а н , м унча бизга 
т а а л л у қ л и м ў м и н -м у с у л м о н н и т у т г а н , 
тал аган бу ж а м о а т эди. Ў з л а р и н и н г бек- 
л ар и г а не вафо қ и л д и л а р к и , бизга вафо 
қилсалар! Б у л а р н и тутиб т а л а т с а к , ним а 
айби бор? Х усусан, б изн инг к ўз ўнгимиз- 
да оти м и зн и миниб, т ў н и м и з н и ки й и б , 
б и з н и н г қ ў й и м и з н и еб ю р сал ар , бунга 
к и м чидайди?! А гар ш а ф қ а т қи л и б , тут- 
т и р и л м ас а ё т а л ат и л м аса, биз билан ҳар- 
бий саф а р л а р д а ва м а ш а қ қ а т л а р д а бўл- 
ган ж а м о а т н и н г ҳ о зи р т а н и г а н молла- 
рига ф арм он бўлсаки, қ ай та р и б олсалар. 
Ш у б и л ан ги н а қ у т у л с а л а р ҳам миннат- 
дор б ў л и ш л ар и к е р а к . Б у м у л о ҳ аза тез- 
да м а ъ қ у л к ў р и н д и . Б и з н и к и л а р ў зл ар и
т а н и г а н н а р с а л а р и н и қ а й т а р и б олсин- 
л ар , деган ф ар м о н бўлди. Б у иш маъ- 
қ у л ва ў р и н л и бўлса-да, бир оз шоши- 
л и ш г а йўл ц ў й и л ган экан.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
67
Ж а ҳ о н г и р м и р з о д е к ған и м ёнгина- 
м изда ўт и р ган д а, элни бундай чучитмоқ- 
н и н г ҳеч м а ъ н о с и й ў қ эди. М а м л а к а т
ол и ш ва юрт б о ш қ ар и ш д а, гарчи баъзи 
и ш л а р ю зак и қ ар аг ан д а м а ъ қ у л ва асос- 
ли кўринса-да, аммо ҳар и ш н и н г зимни- 
да юз м ин г м улоҳаза вожиб ва лозимдур. 
Ушбу бир м у л о ҳ азаси з ҳ у км юритгани- 
м из оқибати да қан чадан -қанча ғавғо ва 
ф а л о к а т л а р юз берди. Охири Андижон- 
дан и к к и н ч и марта ч и қ и ш и м и з г а сабаб 
ҳам ушбу ч у қ у р ў й л ан м аган ҳ у к м и м и з
бўлди. Ш у боисдан м ўғуллар қў р қу в ва 
в а ҳ и м а г а берилиб, Р аб о т ак м авзесидан 
(бу ж о йн и И к к и сув ораси ҳам дейдилар) 
Узганд т ар а ф и г а кўчиб, Тан б ал га одам 
юбордилар. М енинг онам қ о ш и д а минг 
беш юз-икки мингга я қ и н мўғул улуси- 
дан бор эди. Ҳисордан Ҳ амза Султон ва 
М аҳдий Султон, М уҳаммад дуғлат билан 
я н а ш у н ч а м ўғул к е л га н эди. Ҳ а м и ш а
ём онли к ва б у зу қ ч и л и к мўғул улусидан 
содир бўлиб кел ган д ир . Ҳ о зир гач а беш 
марта мен билан ёвлаш дилар. Менга му- 
н о с а б а т с и з л и к д а н ё в л а ш г а н л а р и й ў қ . 
Бундай ҳ ар а к а тл а р н и улар ўз хонларига 
ни сбатан ҳ ам т ак р о р -т ак р о р қ и л д и л а р . 
Мен Худойберди бўқоқни м ўғуллар ора- 
сидан алоҳида қадрлаб танлаган эдим. У 
вафот этиб, м ўғуллар орасида яш аётган 
ўгли Султонқули чиноқ бу хабарни кел- 
тирди. Уз эл ва улусидан айрилиб бу ха- 
барни ет к азга н и я х ш и иш бўлди. Гарчи 
бу воқеада я х ш и л и к қилган бўлса, лекин 
сўнгра ш ундай и ш л ар қ и л д и к и , оқибат- 
да юз бор қ и л га н бундай х и зм атл ар и ҳам 
й ў қ қ а ч и қ ад и . Ҳ али бу ҳ ақд а ёзи л а д и . 
К ей инги қ аб о ҳ а т л а р и ҳам м ў ғ у л л и к н и н г
оқибати эди.
Б и з г а хабар к ел гач , б екл ар ни йиғиб 
к е н га ш ў т к а з д и к . Б е к л а р арз қилдилар- 
к и , бу к и ч и к бир и ш , бунга по д ш о ҳни нг 
о т л а н м о ғ и г а э ҳ т и ё ж борм и? Қ оси м бек 
барча беклар ва л а ш к а р н и бошлаб бор- 
си н, д е й и ш д и у л ар . Ш у н га к е л и ш д и к . 
У лар осон йўл т у тд и л ар ва тадбир хато 
б ўлган э к ан . Бу к у н и Қосим бек бекла- 
рини ва л а ш к а р н и бош лаб ч и қ д и . У лар 
етиб б о р г а н ч а Т а н б а л н и н г ўэи к е л и б , 
м ў ғу л л а р га қ ў ш и л г а н экан.
Тон гласи эрта билан И л а м и ш дарё- 
с и н и н г Я сси к е ч и к н о м л и к е ч и г и д а н
ў т и ш л а р и б ил ан о қ юзма-юз бўладилар, 
я х ш и
у р у ш ад и л ар . Қ осимбек ўзи Сул- 
т о н М у ҳ а м м а д а р г у н б и л а н р ў п а р а
бўлиб, икки-уч навбат қ и л и ч солиб, уни 
бош к ў т ар г ан и қ ў й м а й д и . Охири йигит- 
лар ш и к а с т топади лар. Қ осим бек, Али 
Дўст т а г о й и , И бр о ҳ им сору, Л о ғ а р и й , 
Сайди Қаро, я н а уч-тўрт бек ва и ч к и л ар
ж а н гд а н салом ат ч и қ д и л а р . Ўзга аксар 
б е к л а р ва и ч к и л а р қ ў л г а т у ш д и л а р .
А сир т у ш г ан беклар — и ч к и л ар д ан Али 
Д а р в е ш б е к , М и р и м Л о ғ а р и й , Т ў қ а б е к
Тағойибек, М уҳам м ад Дўст, А ли Дуст, 
М ирш оҳ қ авч и н , М ирим девон ҳар бир- 
лар и бу уру ш д а и к к и й и гитч а қ и л и ч чо- 
п а д и л а р . Б и з н и н г том о н и м и зд ан Ибро- 
ҳим сорунинг ин и л ар и д а н Самад исмли, 
у л ар то м о н д ан ҳ и с о р л и к м ў ғ у л л а р д а н
Ш аҳсувор номли ж а н г ч и юзма-юз бўла- 
дилар. Ш аҳсувор ш унд ай қ и л и ч чопади- 
к и , дубулғадан ўтиб, қ и л и ч С амаднинг 
бошига ан ча ботади. Ш ундай ж ароҳати- 
га қ ар ам асд ан Самад ш ундай ч опадики , 
Ш а ҳ с у в о р н и н г б о ш и д а н қ ў л к а ф т и ч а
с у я к н и қ и л и ч олиб кет ад и . Ш аҳсувор- 
н и нг дубулғаси й ў қ экан . Ш аҳсуворн ин г 
бошини ўйдилар, я х ш и бўлди. Самаднинг 
б ош ини ў я р к и ш и й ў қ эди. Уч-тўрт кун- 
дан кей и н ў ш а ж ар о ҳ а т билан қаэо қил- 
ди. Б у м а ғ л у б и я т с а р г а р д о н л и к л а р д а н
ва ф а л о к а т л а р д а н халос бўлиб эндиги- 
на в и ло я т олган п а й т и м и зд а ж у д а бевақт 
ш и к а с т эди.
У луг бек — р укни а ъ з ам и м Қанбар 
А л и м ў ғу л А н д и ж о н н и олган ч о ғим д а 
в и л о я т и га кетган эди, йўқ эди. Шунча- 
л и к билан Танбал Ж а ҳ о н г и р н и олиб ке- 
либ, А н д и ж о н д ан бир ш а р ъ и й наридаги 
А й ш т е п а л и ги н и н г олдидаги сайхонлик- 
к а туш ди . Б и р -и к к и м аротаба Чилдух- 
т а р о н д а ғ а н и м л а ш к а р и с аф т о р т и б , 
А й ш теп а л и г и н и н г этагига к ел д и. Биз- 
н инг й и г и т л а р и м и з м а ҳ а л л а ва боғлар- 
дан дарҳол я рогланиб ч и қ д и л а р , душ ман 
и л гар и кел а олм ад и, эт ак л ар д ан о қ нари 
кетди. Ёв уш бу ж ойга келган д а асир туш- 
ган б ек лардан М ирим Л о гар ий ва Тўқа- 
ни ў лдирди. Б и р ойга я қ и н бу атрофда 
ўтириб, ҳеч и ш қ и л а олм ади. Ўш томон- 
га қ а р а б қ а й т д и . Ўш И б р о ҳ и м соруга 
б ерилганди. У нин г одам л ар и ў ш а ерда 
эди, Ў ш ни ёвга қ а р ш и б еркитдилар.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

68