Халцаро бобур фонди

ТЎҚҚИЗ ЮЗ У н БЕШИНЧИ(1509-1510) ЙИЛ ВОҚЕАЛАРИ
Д у ш а н б а к у н и , м у ҳ а р р а м о й и н и н г
б и р и н ч и си д а Ч ан д о вал ў тл о ги н и н г пас- 
тида эд и к , қ а т т и қ з и л з и л а бўлди. Зил- 
зи л а я р и м н у ж у м и й (астрономик) соат- 
га я қ и н давом этди. Эрталаб бу юртдан 
кўчиб, Б а ж а в р қ ўр ғо н ини олиш истаги 
билан Б а ж а в р қўрғони я қ и н и г а тушиб, 
д и л а з о к аф ғо н л ар ид ан бир мутабар ки- 
ш ини Б а ж а в р г а юбордик. Токи у Б а ж а в р
султонига ва эл ига бўйинсуниб қ а л ъ а н и
т о п ш и р и ш л ар и учун насиҳат қилсин. Бу 
бадбахт ж о ҳ и л ж а м о а насиҳатн и қабул 
қ и л м а й , м у ж м а л ж ав о б л а р ю бордилар. 
Л а ш к а р эли тўра (одам бўйи узун қал- 
қон. Ж а н г ч и у н и н г ор қ аси д а туриб ўқ 
отади), ш оти (норвон) ва қўргон олмоқ
асбобини т ай ёр қ и л с и н л а р , деган фар- 
мон бердик. Б у тараддуд учун бир кун 
ўш а юртда ў ти р и лд и .
П ай ш ан б а к у н и , м у ҳ ар р ам о йининг 
т ў р ти н ч и с и д а л а ш к а р эли совут кий иб, 
яроғланиб, отлансин. Ж а н го в а р саф нинг 
чап қан оти ил га р и юриб, Б а ж а в р қўрғо- 
н и н и н г ю қори ёнида сув к и р а д и ган ерда 
сувдан ўтиб, қ ў р ғо н н и н г ш и м о л тарафи- 
га тугасин, Ғул (м ар к аз) к и ш и с и қўрғон- 
нинг ғар б и -ш и м о л и д а сувни к еч м ай но- 
текис б ал ан д л и к ва па ст л и к ерда тўхта- 
син. Ўнг қан от п а стк и дар во зан и н г гар- 
бига т у ш си н , деб буюрилди.
Дўстбек б ош ли қ чап қ ан от беклари 
дарёдан ўтиб, туш аётган пайтида қўрғон-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

164
БОБУРНОМА
дан юэ-юз эл л и ктач а пиёда чиқиб, улар- 
ни ў қ қ а тутдилар. Бу беклар ҳам илгари 
ю р и б , о т и ш и б , о л и ш и б , п и ё д а л а р н и
қўрғонга тиқиб, қ а л ъ а девори тубига су- 
риб бордилар. Мулло Абдумалик Хостий 
д евоналарча от билан девор тубига ки- 
риб борар эди. Агар шоти ва тўра тайёр 
бўлиб, кун кеч булмаганида, ўш а соатда 
қурғон олинарди.
М улло Турк А л и ва Т ангрибердининг 
н а в к а р л а р и 6в б ил ан қ и л и ч ч о п и ш и б , 
ған им ни тутиб, бош ини кесиб келтирди- 
лар. Ҳ ар қай си си га ж у л д у (ҳарбий сов- 
рин) ваъ д а бўлди. Б а ж а в р эли, туфанг- 
ни (м и л т и қ ) к ў р м аган ядилар. Ш у н и н г 
учун туф анг т о ву ш и н и э ш и тган д а асло 
парво қ и л м ад и л а р . Б а л к и ту ф анг тову- 
ш и н и эш итгач , м асхаралаб, э р м ак қил- 
ган дай т у ту р у қси з м асхараом уз ҳар ак ат- 
л ар қ и л а р д и л а р . Ў ша ку н и устод Али- 
қ у л и беш к и ш и н и туфанг билан отиб йи- 
қ итди. Вали хази начи ҳам и к к и ки ш и н и
туфанг билан йи қитди. Ўзга туфанг отув- 
чилар ҳам туф анг отиш да кў п жасорат 
кўрсатиб ан и қ -ан и қ отдилар. Қ алқондан, 
совутдан, говсардан (молбошисимон ҳар- 
бий тўқмоқ) ўтказиб-ўтказиб, д уш м анни 
й и қ и т а -й и қ и т а отдилар. О қш ом гача ча- 
маси етти, сакк и з, ўн б аж ав р л и к туфанг 
ўқидан й и қи л д и . Ундан сўнгра, шундай 
б ў л д и к и , туф ан г зар б и д ан бош ч и қ а р а
олмасдилар. Энди кеч булди, л а ш к а р ас- 
бобни т ай ёр қ и л и б , с а ҳ а р л а б қ ў р ғо н га
ёпиш синлар, деган фармон бўлди.
Ж у м а куни, м уҳаррам ойининг бош- 
л ан и ш и д а саҳар вақти уруш ногорасини 
чалиб, ҳар ки м белгиланган еридан юриб, 
қўрғон га Кпишсинлар, деб ф арм он бер- 
д и к . Ч а п қ ан о т б илан ғул (м а р к а з ) ўз 
м у а й я н ж о й л ар и д ан бараварига тўрани 
кўтариб, шоти қуйиб ёпиш дилар. Хали- 
фа Шоҳ Ҳасан арғун ва Аҳмад Юсуф бош- 
л и қ ғулнинг сўл қўлига — чап қанотга 
к ў м а к б ўлсин лар, деган ф армон бўлди. 
Қ ўрғоннинг ш ар қ и -ш и м о л и й қ а л ъ а ми- 
норасининг тубига Дўстбекнинг одамла- 
ри кириб, қ аз и ш -й и қ и т и ш и ш л ар и билан 
м аш ғу л бўл ди л ар . Устод А л и қ у л и ҳам 
ў ш а ерда эди. У кун ҳам у я х ш и туфанг 
отди, и к к и маротаба ф аран ги (европача 
м и л т и қ ) отди. Вали х ал и н ач и ҳам бир 
к и ш и н и туфанг билан йи қитди. Ғулнинг 
( м а р к а з н и н г ) сўл қ ў л и д а н М а л и к А ли
Қутбий ш отига бурун чиқиб, бир муддат 
ёлғиз узи ҳарб ва аарбга м аш ғул бўлди. 
Ғул т ай и н л ан ган ж ойд а М уҳам м ад Али 
ж а н г ж а н г ва у к аси Н авруз, ҳар қяйсиси 
биттадан ш отига ч иқиб ғаним га найза ва 
ки л и ч тегиздилар. Яна бир шотига Бобо 
ясовул ч и қи б , болта билан қў р ғо н н и н г 
томини б узиш ни бошлади. А ксар йигит- 
лар унда я х ш и уриш иб, кўп ў қ ёғдириб, 
ғ а н и м н и бош ч и қ а р г а н и қ ў й м а д и л а р .
Яна баъзи йигитлар ёвнинг ҳарб ва аар- 
бига ҳеч парво қ и л м а й , ўқу тош ини кўзга 
заррача илм ай, қўрғон т еш м о қ қа маш- 
ғул булиб кетган эдилар.
Туш га я қ и н Дустбекнинг к и ш и л а р и
қ аз и ё т га н ш а р қ и й - ш и м о л и й м ин ора те- 
ш и л д и . Д ўстбекн инг о д ам л ар и ған им ни 
қочириб, минора у сти га ч и қ д и л а р . Ўша 
пайтда гул (м ар каа) д аги л а р ҳам шоти- 
дан қ а л ъ а г а ч и қ д и . Ғулдан у қ ўр ғо н га 
ч и қ д и л а р . Т ангри тао л о ни нг лу тф у ино- 
я ти б и л ан ш у н д а й б ерк ва м у с т а ҳ к а м
қўргон и к к и -у ч соатда ф атҳ бўлди. Йи- 
ги т-я л ан г ш у н ч а л и к ғай р ат ва ж асорат 
кўрсатиб, баҳодир деган я х ш и ном қо- 
зо н д и ла р .
Б а ж а в р эли итоатсиз, ислом эли би- 
лан душман эдилар. Итоатсизлик ва душ- 
манлик бир томон бўлса, кофирлар расм- 
русуми бу элда амал қиларди ва ислом одат- 
лари бу элда зое эди. Қ алъа жангчилари 
оммавий қатлга буюрилди ва аҳлу аёлла- 
ри батам ом асир ол ин ди . Т ах м и н а н уч 
м ин гд ан к у п р о қ к и ш и қ а т л эти л и б д и . 
Ш арқ томонда уруш бўлмагани учун оз- 
роқ киш и ш арқ тарафдан қочиб чиқдилар.
Қўрғон о л и н ган д ан сўнг, кир и б қўр- 
ғонни ай лан и б ч и қ д и к . Том ларда, уй ва 
к ў ч а -к ў й л а р д а б ени ҳоят кўп ў л и к ётар- 
ди. Ў т г у в ч и -к ет у н ч и л ар ў л и к л а р усти- 
дан у т и б -қ а й т а р эд и л ар . С ай рдан қай- 
тиб, с у л т о н л а р н и н г у й и д а ў тири б, Ба- 
ж а в р в и л о я т и н и Х о ж а К а л о н г а и н о я т
қ и л д и к . Сара й и ги т л яр д ан кўп к и ш и н и
к ў м а к учун т ай и н қ и л и б , шом намоэи 
вақ т и д а ў р дага к ел и н д и .
Э ртаси т о н г д а к ў ч и б , Б а ж а н р н и н г
ў т л о ғ и д а Б о б о қ а р о ч а ш м а с и б у й и д а
т ў х т а д и к . Қ о л ган б ан д и лар га Х о ж а Ка- 
л о н н и н г ш а ф о а т и б и л а н г у н о ҳ л а р и д а н
кечиб, у л ар га аҳ л ва аёл л ар и қ ай тари б
берилди. Б а ъ з и қ ў л г а ту ш ган султонла- 
ри ва қ ай с а р л а р и қ а т л этилди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
165
С у л т о н л а р и н и н г бош и ва я н а бир 
неча бош бу ғалаба хабари б илан Кобул- 
га юборилди. Б ад ах ш о н , Қундуз ва Балх- 
га ҳам ф ат ҳ н о м а л а р билан бош лар юбо- 
рилди. Ю суфзайдан кел ган Шоҳ Мансур 
ю суфзай бу ф атҳ д а ва бу ом м ави й қатл- 
да бор эди. Тўн к и й д и р и б , ю су ф зай га 
си ёсатл ар билан ф арм о н лар битиб, рух- 
сат берилди.
Б а ж а в р қў р ғо н и д аги м уҳим т аш ви ш - 
лар и д ан х о т и р ж а м бўлиб, сеш анба куни 
м у ҳ ар р ам о й и н и н г т ў қ қ и з и н ч и с и д а кў- 
чиб, бирор к у р ў ҳ (4 км ) қ у й и р о қ қ а — 
уш бу Б а ж а в р сай х о н л и ги н и н г ўзида ту- 
ш иб, бир т е п а л и к д а к а л л а м и н о р а қ у р и ш
бую рилди.
Ч о р ш ан б а к у н и , м у ҳ ар р ам ойи ни нг 
ўн и н ч и си д а сай р қ и л и ш г а отланиб, Ба- 
ж а в р қ а л ъ а с и г а б о р д и к . Х о ж а Калон- 
ни н г у йи д а шароб базми бўлди. Б а ж а в р
е р и д а г и к о ф и р л а р бир н е ч а т у л у н д а
(чарм идиш) шароб келтирдилар. Бажавр- 
н и нг ш ароби ва м еваси батамом ш у ат- 
роф даги к о ф и р и с т о н д а н к е л а д и . Кеча- 
си у ерда б ў л ди к . С аҳарда қ ў р ғо н н и н г 
минора ва к у н г и р а л а р и н и к ў зд ан кечи- 
риб, отланиб, ў р дага қ ай ти б к ел д и м .
Э р т а с и т о н г д а , Х о ж а Х и з р с о й и
бқасига қ ў н д и к . Ундан кўчиб, Чандовал 
сойи қир ғо гид а т ў х тад и к . Б а ж а в р қўрго- 
ни га к ў м а к к а бел гил ан ган к и ш и л а р би- 
рорта қ о л м асд ан б орсинлар, деган фар- 
мон бўлди.
Я к ш а н б а к у н и , о йнинг ўн туртинчи- 
сида Х о ж а К а л о н г а туг и н о я т қ и л и б , 
Б а ж а в р қў р го н и га рухсат берилди. Х ож а 
К алонга рухсат бергандан б и р -и к к и кун 
с ў н г м а н а бу қ и т ъ а к ў н г и л г а к е л д и . 
Х о ж а К ал он г а битиб юбордик: