Халқаро туризм

Pasayish bosqichi turistik markaz hayot siklini yakunlaydi. Destinatsiyaga tashrif buyurgan asosiy turistlar ommasi nisbatan yoshroq kurortlarni mo‘ljallaydilar, kelish oqimi torayadi va endi dam olish kunlari tashrif buyuruvchilar va ekskursantlar bilan cheklanadi. Bir vaqtning o‘zida ko‘chmas mulk bozorida jonlanish seziladi. Turistik obyektlar joylashish vositasi sifatida sotuvga qo‘yiladi. Sotib olinadi va endi hozirgi egalari tomonidan noturistik masqadlarda foydalanila boshlaydi. Kurortlar boshida paydo bo‘lgan tahdidni anglagan hukumat ularni ikkinchi hayotga ixtisoslashtirish yo‘li bilan yengil nafas oladilar. Masalan, Atlantik – Siti (AQSH) dengiz bo‘yi klinik kurorti o‘yin biznesi markaziga aylantirildi. Boshqa destinatsiyalar tabiiy resurslarni to‘liq turistik oborotga jalb etish orqali qayta tug‘ilishiga erishdilar. Masalan, qishki sport turlarini rivojlantirib, turistik mavsumni uzaytirdilar va sayohat bozorining yangi segmentlariga chiqdilar. Shunday qilib tushish bosqichiga qayta sikl impulsini berdilar.

Turistik markazlar vaqt o‘tishi bilan o‘zgaradigan va ancha dinamik ko‘rinish hosil qiladigan obyektlar hisoblanadi. Ularning hayotiy sikllari davomiyligi va har bir bosqichi shunday imkon darajasida dostinatsiyaning o‘zi singari alohida farqlanadi. Turizm sohasida davlat siyosati, transport qulayligi, destinatsiya – raqobatchilar bor-yo‘qligi- shu va boshqa omillar turli bosqich sikllari o‘tishini tezlashtirishi yoki to‘xtatishi mumkin. Evolyutsiya bosqichlaridan birida kurort rivojlanishi to‘xtab qolgan hol mavjud. Loyihalari tez va katta moliyaviy samara berishi va’da qilingan o‘sha turistik markazlar odatda yetuklikka to‘sqinliksiz erishadilar. Agar Kankun kurorti (Meksika) yoki G‘arbdagi taymsher kurortlari o‘z hayotiy sikllarini boshlang‘ich bosqichda ko‘z ochib yumguncha oshib o‘tgan va o‘sa boshlagan bo‘lsalar, Buyukbritaniyadagi Skarboro singari mashhur kurortlarga razvedkadan to tushishgacha va keyin yana qayta paydo bo‘lishigacha 350 yil kerak bo‘ldi.

Turistik markazlar dinamikasini o‘rganishga amerkalik olim S.Plog salmoqli hissa qo‘shdi. U destinatsiya har bir bosqichi evolyutsiyasi tashrif buyuruvchilarning ma’lum tiplariga mos kelishini asosli fikrlar bilan izohlab berdi. Turistik markazlar ertangi bosqichlarida ruhiga sayohatchilikka xos bo‘lgan allotsentriklarni jalb etadi. Keyinchalik, rivojlanish va mustahkamlanish davrida allotsentriklarni o‘rtacha sentriklar almashtiradi, hayotiy sikl oxirida (stagnatsiya va tushish) esa xotirjam hayot kechiruvchi psixotsentriklar almashtiriladi.

S. Plog 20 yil davomida amerikaliklar asosan nyu-yorkliklar tashrif byuuradigan turistik markazlar evolyutsiyasini o‘rgandi. U 1970 yillar boshida ikki yangi destinatsiya – Afrika va Tinch okeani hududi paydo bo‘lganini qayd etdi. 1991 yilga kelib ular jalb qilish va rivojlanish bosqichiga qadam qo‘ydilar.

Ularning o‘rnini birinchi amerikalik turistlarni qabul qilgan Antarktika, Nepal va Tibet egalladilar. Bu paytga kelib O‘rta yer dengizi G‘arbiy Yevropa sektori kurortlari o‘z shuhratlari cho‘qqisiga chiqqan, AQShning ayrim mashhur kurortlari hayotiy sikllari (masalan, Florida shtatidagi Mayami - Bich) oxiriga yaqinlashgan edi. Ro‘y berayotgan o‘zgarishlar tahlili ko‘pchilik destinatsiyalarning og‘ishmay harakatlanayotgani haqida zarur xulosalar chiqarishga imkon beradi. Tashrif buyuruvchilar avji davrida destinatsiyalar endi ekzotik hisoblanmaydi, lekin odatiyga ham aylanmagan.

Turistik mahsulotlar hayotiy sikli konsepsiyasi amaliy ahamiyatga ega. U marketingda strategik qarorlar qabul qilishda qo‘llanadi va turistik mahsulotlarni rejalashtirish uchun ishonchli baza bo‘lib xizmat qiladi. Taraqqiyotning bosqichli ekanligi bilimi marketologga iste’molchi didining o‘zgarishini oldindan ko‘ra bilishiga imkon beradi. Raqobatni sezadi va bularni marketing rejalarida hisobga oladi, yangi o‘sayotgan va yetuk mahsulotlarning uyg‘unligi barqarorligiga erishadi, hayotiy sikllarni boshqaradi va ularni uzaytiradi.

Shu bilan birga mazkur konsepsiya qarshi chiquvchilariga ham ega. Ko‘pchilik mutaxassislar mahsulot hayotiy sikli juda soddalashtirilgan, amalda foydalanish uchun yaroqsiz deb hisoblaydilar. O‘z fikrlarini dalillash uchun ular mavjud davomiylikdagi farqlarga va turli mahsulotlar sikllari shakllariga, har bir bosqich boshlanishini aniq belgilash imkoni yo‘qligiga tayanadilar. Tashqi omillar – iqtisodiy butunlik, inflyatsiya darajasi, iste’molchi turmush tarzi, mahsulot evolyutsiyasi va holatini ro‘kach qiladilar. Yuqorida barcha aytilganlardan kelib chiqadigan bo‘lsak, turistik mahsulot hayotiy sikli konsepsiyasi strategik qarorlar qabul qilishda juda foydali, ammo u joriy marketing ishlarida rahbarlik qo‘llanmasi bo‘lib xizmat qilolmaydi.