Халқаро туризм

Автомобил
ана шундай воситага айланди. 
Биринчи автомобиллар юқори тезлиги билан ажралиб турмасди. Лекин 
ўзининг мобеллиги билан аҳоли яшайдиган ҳар қандай манзилга етиб бориш 
имконини беради. Бу эса туристик оқимларни маълум манзилга йўналтиришга 
йўл очди. 
Автомобиллар темир йўлга қараганда бошқа устунликларга ҳам эга эди. 
Улар эркин жойлаштиришнигина таъминлаб қолмасдан, балки туристик 
сафарларни талабга қараб ташкил этишга ҳам ёрдам берарди. Саёҳатга отланган 
шахс маршрутни, тўхташ жойини ва йўлда бўлиш вақтини ўзи белгиларди. 
Аста-секин автомобил бош харакатланиш воситаси сифатида узоқ ва яқин 
масофаларда темирйўл транспортини сиқиб чиқара бошлади. Автомобиллар 
сонининг кўпайиши, равон йўллар қурилиши билан АҚШ ва Буюкбританияда 
темир йўлларда йўловчилар ташиш ҳажми ярмига камайди. Тобора кўпроқ 
одамлар шахсий автомашиналарида шаҳар ташқарисида уик-эндларга отлана 
бошлашди. 
Автомобил билан бир қаторда бошқа янги транспорт тури 
авиация
ривожлана бошлади. Унинг шарофати билан узоқ -500 км. дан зиёд масофага 
туристик ташиш мустаҳкам ўрин эгаллайди. 1930-йиллар охирига келиб жаҳон 
авиа компаниялари умумий узунлиги 56,0 минг км.дан кўпроқ масофада хизмат 
кўрсата бошладилар. Йўловчилар сони эса 23 млн. кишидан ортди. 
Иккинчи жаҳон уруши халқаро туристик алоқаларни узиб қўйди. Туризм 
моддий-техник базасига сезиларли зиён етказди. Урушдан кейин туристик 

---

190 
алмашинишларни ундан олдинги даражасига кўтариш ва ундан ўзиш, узилиб 
қолган, издан чиққан тармоқни тиклаш учун кўп йиллар талаб қилинди. Бу 
жараёнларни тезлаштириш учун бир қатор омиллар имкон берди, улар орасида 
транспртдаги илмий-техник ўсиш ютуқларини амалга жорий этиш катта 
аҳамият касб этди.
1950 – йиллар ўрталарида фуқаро авиацияси реактив техника даврига 
қадам қўйди. Совет Иттифоқи янги конструкциядаги учиш аппаратларини 
эксплуатация қилишда етакчи бўлди. 1956 йилда 70 дан 100 ўрингача бўлган, 
тезлиги соатига 900 км. биринчи реактив йўловчи самолёт Ту-104 ҳаво 
йўлларида мунтазам парвоз қила бошлади. Кўп ўтмай реактив авиация ҳаво 
кенгликларини эгаллайди. 1964 йилда жаҳондаги авиапаркнинг 3/4 реактив 
двигателли лайнерлар ташкил этди. 
Кўп ўринли, юқори тезликка эга бўлган машиналардан фойдаланиш 
эксплуатацион солиштирма харажатларни (бир йўловчи-километрга) сезиларли 
қисқартиришга олиб келди. Таърифлар кескин камайди. Агар 50-йиллар 
ўрталарида, Америкадан Европага учиш ва орқага қайтиш қиймати 1 минг 
Америка долларидан зиёд бўлган бўлса, 60-йиллар бошида бу 3,4 баробарга 
арзонлашди. 
Ҳаво транспортидаги туб ўзгаришлар, одамларни ташишда пул ва 
вақтнинг тежалишини таъминланиши халқаро туризмни гуркираб ўсишига 
сабаб бўлди. Олис манзиллар саёҳат қилувчи кенг доирадаги шахслар учун 
яқин бўлиб қолди. Халқаро фуқаро авиацияси ташкилоти маълумотларига кўра, 
авиа саёҳат тез сураътлар билан ўсиб бораяпти . Унинг йилига ўртача ўсиш 
даражаси 6% ни ташкил этаяпти. 
Ҳаракатдаги таркибни, стационар техник-транспорт иншоотларини 
тинимсиз такомиллаштирилиб борилиши ва оқилона таъриф сиёсати 
юритилиши туфайли авиация транспорт хизмати бозорида етакчи ўринларни 
эгаллайди.
У темир йўлни иккинчи ўринга сиқиб чиқарди, айни пайтда автомобил 
транспорти тараққиётини сусайтирди ва денгиз йўловчи ташишига катта зарар 
етказди. Денгиз бўйлаб саёҳат қилувчи шахслар сони 21 дан 2% га қисқарди. 
Ҳаво транспорти билан ўткир рақобатда бўлган темир йўл транспорти 
1000 км.дан ошмаган масофага сафарларни сақлаб қолади. Бўшаб қолган 
вагонларнинг бекор турмаслиги учун мижозларга хизмат кўрсатишнинг янги 
шаклларини қидириб топиш фаолашди. Туристик поездлар ғояси шундай пайдо 
бўлди. Бу бир вақтнинг ўзида ҳам ҳаракатланиш, ҳам жойлаштириш, 
овқатланиш, кўнгил очиш ва ҳ.к. лар воситасига айланди. Темир йўлдаги 
ўхшаш усуллар сув транспортида ҳам денгиз ва дарё кемаларда саёҳат қилиш 
орқали кенг тарқалди.