Хажмий гидромашиналар тўҒрисидаги умумий маьлумотлар режа: Кириш Гидромашиналар ҳақида умумий тушунчалар

Насосларни гуруҳлаш

Насосларни гуруҳлаш турлича бўлиб, уларни тузилиши, турли пара-метрлари, суюқликка энергия бериш усули ва бошқаларга қараб гуруҳлаш усуллари мавжуд, Энг кўп тарқалган усул ишлаш принципига қараб гуруҳлашдир. Бунда насослар асосан икки катта гуруҳга бўлиниб, улар куракли ва ҳажмий насослар дейилади. Бу насослар деярлик барча насос-ларни ўз ичига олади, лекин бир қанча бошқача принципда ишлайдиган насослар бу икки гуруҳга кирмай қолади. Буларга оқимчали насослар (учинчи класс сифатида ажратиш мумкин) ва бошқа кўтаргичлар (монтежю, эрлифтлар ва бошқалар) киради.

Куракли насослар марказдан қочма, ўқий, пропеллерли, уюрмали насосларга бўлинади. Тузилиши ва ишлаш принципи бир хил бўлгани учун вентиляторларни ҳам куракли насослар гуруҳига киритиш мумкин. Вентиляторларнинг ҳам марказдан қочма, ўқий, пропеллерли турлари мавжуд. Куракли насосларни битта валда бир ёки бир неча иш ғилдираги ўрнатилишига қараб, бир поғонали ва кўп поғонали насосларга ажратиш мумкин. Марказдан қочма насослар сўриш усулига қараб бир томонлама сўрувчи ва икки томонлама сўрувчи насосларга бўлинади.
Ҳажмай насослар икки катта гуруҳга бўлиниб, улар поршен­ли ва роторли насослар дейилади. Булар яна бир қанча кичик гуруҳчаларга бўлинади (улар тўғрисида тегишли бўлимда тўхталиб ўтамиз).
Оқимчали насослар эса эжектор, инжектор ва гидроэлеваторларни ўз ичига олади. Насосларни бундай гуруҳлашга ишлаб чиқаришда энг кўп тарқалган икки тур (марказдан қочма ва поршенли) насослар атрофида барча насосларни гуруҳлашга интилиш асос бўлган бўлса керак.
Насосларни суюқликка берган босимининг катта – кичиклигига қараб, паст босимли (20 м сув уст. гача), ўртача босимли 20 60 м сув уст. га тенг), юқори босимли (60 м сув уст. юқори) насос­ларга ажратиш мумкин. Уларни берган сарфига қараб паст, ўрта ва юқори сарфли насосларга гуруҳлаш мумкин.
Энергиянинг насосга қандай берилишига қараб гуруҳлашга интилиш ҳам бўлган. Бу айтилган охирги уч тур гуруҳлашнинг ҳар бирига ҳам барча мавжуд насосларни киритиш мумкин бўл­гани билан бу уч усул жуда катта камчиликка эга. Чунки бу усулларда бир гуруҳга поршенли, марказдан қочма, роторли, пропеллерли ва ишлаш принципи тамоман бир-биридан фарқланувчи бошқа насослар кириши мумкин. Суюқликка берилган энергия турига караб гуруҳлаш анча қулай булса керак. Насосдан ўтаётган суюқликка берилган энергия уч хил бўлиши мум­кин: ҳолат энергияси z босим энергияси , кинетик энергия
Фақат ҳолат энергияси берувчи машиналар сув кўтаргичлар дейи-лади. Агар кўтарилаётган суюқлик фақат сув бўлмай, нефть, турли мойлар ва бошқа хил суюқликлар бўлиши мумкинлигини ҳисобга олсак, бу машиналарни суюқлик кўтаргичлар дейиш ке­рак бўлади. Бу гуруҳга сув

кўтариш учун ишлатилган барча қадимги курилмалар: чархпалак, чиғир, архимед винти ва бошқалар киради. Замонавий қурилмалардан бу гуруҳга кирадиганла ри қаторига кам дебитли (кам сарфли) қудуқлардан нефть чиқарувчи тортиш қурилмалари, чуқур қудуқлардан газ ва ҳаво ёрдамида суюқлик (сув, нефть) кўтарувчи кўтаргичлар киради.
Иккинчи гуруҳга суюқликка босимни орттириш йўли билан энергия берувчи насослар киради. Суюқликни поршень босими (поршенли насос-лар), айланувчи қисмлар (роторли насослар), сиқилган ҳаво, газ ёки бyғ (пневматик сув кўтаргичлар, Гемфри насоси ва ҳ.) ёрдамида сиқиб чиқа-риш мумкин. Буларга суюқликка гидравлик зарба орқали импульс берувчи механизмлар, гидравлик таран ҳам киради. Учинчи гуруҳ насосларда суюқликка кинетик энергия берилиб, сўнгра у босим энергиясига айланти-рилади. Буларга биринчи галда куракли (марказдан қочма, парракли, ўқий) насослар киради (уларда иш қисми валда айланувчи куракли ғилдирак-лардир). Иккинчидан, оқимчали насослар (эжекторлар, инжекторлар, гид-равлик элеваторлар) киради (уларда суюқликка энергия берувчи бошқа суюқлик, газ ёки буғдир). Насослар ва сув кўтаргичларнинг уч группага тақсимланишини схема кўринишида тасвирланиши мумкин (188-бет). Насосларда суюқлик қайси типдаги кучлардан (динамик кучлар ёки статик кучлар) фойдаланиб сўрилишига қараб, улар динамик ёки ҳажмий насос-ларга бўлинади. Бунда юқоридаги классификацияга кирган насосларнинг поршенли ва роторий турлари ҳажмий насосларга, қолганлари эса дина-мик насосларга киради.