|
6.Журналистиканинг принциплари
Режа:
Жумалистиканинг бош тамойиллари
Жумалистиканинг асосий тамойииларидан яна бири - оммавийликдир.
Журналистиканинг бош тамойиллари унинг асл моҳиятидан, бош ижтимоий
вазифаларидан келиб чиқади.
Жумалистиканинг бош тамойиллари
Журналистика ўз зиммасига юкланган ижтимоий вазифаларни бажаришда
маълум тамойил (принсип)ларга амал қилади. Жумалистиканинг тамойиллари
журналистика ўз фаолиятида доимий амал қилиши керак боиган қоидалар,
йўналишлардир. Журналистика тамойиллари ҳам журналистика назариясида
муҳим ўрин тутади, илло у жумалистиканинг моҳиятини, ички
қонуниятларидан энг муҳимини ташкил этади.
Жумалистиканинг ижтимоий вазифалари унинг тамойиллари каби инсоният
жамияти ва унинг тарихий тараққиёти билан богииқ. Журналистика қайси бир
давр, қайси бир тузумга тегишли болса, яъни қайси ижтимоий борлиқнинг онг
кўриниши б о лса ўша жамиватга. мос келувчи хусусиятларга, яъни
тамойилларга эга боиади. Буни биз инсоният тарихида фаолият кўрсатган ва
кўрсатиб келаётгари журналистика кўринишлари мисолида яққол кўришимиз
мумкин. Феодализм журналистикаси авторитар, яъни якка шахс ҳокимлигини
тан олиш, унга хизмат қилиш хусусиятига эга эди. Бу давр журналистикаси
ўз ижтимоий вазифаларини бажаришда яъни хабардор қилиш, таҳлил этиш ва
ҳаётга таъсир кўрсатишда (бу ижтимоий вазифаларнинг дастлабки
ко ринишлари феодал жум алистикасида ҳам мавжуд эди) юқоридаги қоида
асосий ўрин тутар ва жумалистиканинг баъзи қоидалари - халқчиллик,
ҳаққонийлик тамойиллари то ла бажарилмас эди.
Еркин дунё ёки буржуа журналистикаси эса феодал жумалистикага
қараганда бир мунча ижобий хусусиятларга эга болганлиги маълум. Унда
авторитарлик қинини м аиум даражада тенглик, демократиклик эгаллаган эди.
Аммо буржуа журналистикасинитиг бош моҳияти - пул ҳокимияти, капиталга
бўйсуниши, унга хизмат қилиши унинг тамойилларини ҳам белгилаб беради.
Буржуа жумалистикаси ўзаро рақобат, устакорлик, м аиум даражада олгирлик
билан иш кўради. Шу билан биргаликда эркин дунё журналистикаси
обективизм (лотинча обжеcтум нарса, обективизм эса нарсалами аниқ акс
еттириш) ва м аиум даражада субективизм (лотинча субжектум - одам)
хусусиятларига ҳам амал қилади.
Буржуа жумалистикасига ўхшамаган коммунистик журналистика ўз
фаолиятида якка ғоя ҳокимлиги натижасида туғилган тамойилларга амал
қилади ҳамда жамият ҳаётини синфий - партиявий нуқтаи назарданёритади.
Марксизм-ленинизм арбоблари журналистиканинг бош тамойилини
коммунистик ғоявийлик ва партиявийликдан иборат, деб кўрсатган эдилар.
Бу тамойил коммунистик журналистика фаолияти даврида қатъий, мажбурий
қонун сифатида қоиланилиб келинди. Партия сўзи инглиз, франсуз ва лотин
тилларида бир қисм, гуруҳ деган маънони билдиради. Бутун бир жамиятга,
қолаверса инсониятга тегишли боиган, кишиликнинг буюк кашфиёти
саналувчи журналистиканинг, ҳатто адабиётнинг синфий, партиявий деб эио н
қилиниши ва журналистиканинг бутун фаолиятини якка бир ғояга мажбурий
бўйсундирилиши коммунистик тушунчаламинг тор ва чекланган
еканлигини кўрсатиб турибди.
Журналистиканинг бош тамойиллари, ўз фаолиятида амал қилиши шарт
боиган асосий қоидалари нималардан иборат?
Журналистиканинг бош тамойиллари унинг асл моҳиятидан, бош ижтимоий
вазифаларидан келиб чиқади. Журналистика инсоният томонидан дунёни билиб,
хабардор боииб туриш, ижтимоий ахборот олиш учун кашф этилган экан,
демак мана шундай мақсад - фаолиятига мос келувчи тамойилларга,
қоидаларга амал қилиши лозим. Демак, журналистиканинг бош вазифаси
умуминсониятга хизмат қилишдан иборат боиганлиги учун унинг бош
тамойили ҳам партиявийлик эмас - умуминсонийлик б о им о г и керак. Бу
тамойилнинг назарий асоси шундан иборатки, инсоният - табиатнинг гултожи,
онгли жамиятнинг, тарихнинг, сивилизатсияламинг ижодкоридир. Инсоният бор
екан ер юзида онгли, уюшган жамият, ҳаёт мавжуддир.
Сивилжзатсиянинг, инсоннинг онгли, маданий ҳаёти ва фаолияти белгиларидан
бўлмиш жумалистиканинг вужудга келиши, иш кўриши ҳам инсоният
фаолияти билан чамбарчас боғланган. Инсониятдан ташқарида маълум
даражада онгли ҳаёт болса-да сивилизатсия йўқ, журналистика ҳам бўлиши
мумкин эмас. Шунинг учун ҳам журналистика умуминсониятга тегишли
бо1моғи, унинг мақсад ва вазифаларига хизмат қилмоғи керак. Инсоният
журналистикадан ҳаққоний, холис ижтимоий ахборот олиши керак, дунёдан
хабардор боииши, уни ўқиб, эшитиб, томоша қилиб ҳордиқ чиқариши, дам
олиши керак. Ана шу эҳтиёж жумалистиканинг бош ижтимоий вазифаларини
белгилаганидек унинг етакчи қоидалари учун ҳам асос боиади. Яъни, ҳар
бир журналистика нашри -газеталар, журналлар, ҳар бир оммавий ахборот
воситаси - радиоешиттиришлар, телекўрсатувлар, ахборот агентликлари ва
интернет умуминсонийлик тамойилига қатъиян амал қилиши, яъни
умуминсониятга хизмат қилиши, унинг мақсад ва манфаатлари, қизиқиш ва
интилишлари, хоҳишига қараб иш тутиши лозим. Умуминсоният неча-неча
асрлар давомида ишлаб чиққан ва шакллантирган олийжаноб қадриятлар -
тинчлик, эзгулик, ҳақиқат, адолат, поклик, меҳнат, яратиш, ўзаро ҳурмат
каби қоидалар ҳар бир журналистика нашри, оммавий ахборот воситалари
фаолиятида бош қоида, асосий ғоя боииб хизмат қилиши лозим. Яъни, ҳар
бир журналистика нашри, оммавий ахборот воситалари айрим якка шахслар
ёки партияларга эмас, инсониятга хизмат қилишни ўз олдига мақсад қилиб
қўймоғи, инсониятга фойда келтирмоғи, унинг ҳаёти доимо эркин,
фаровон кечиши учун, дунёда тинчлик ҳукмрон боииши учун,
озодлик, тенглик, демократия учун, ер юзида алдов, зулм, урнш
болмаслиги учун, поклик ва олийжаноблик учун, доимо ҳақиқат қарор
топиши учун, тараққиёт учун курашмоғи, шу й о лд а фаолият
кўрсатмоғи лозим. Умуминсонийлик тамойилининг бузилиши -
жумалистиканинг айрим шахслар манфаатига хизмат қилишига (агар бу
инсониятга зарар келтирса), зулм-зўровонлик воситачиси болишга,
ҳақиқатдан кўз юмишга, ёлғон, хабарлар тарқатишга, миллий, ирқий ва
дмий низолами келтириб чиқаришга, урушни ташвиқ қилишга олиб келади.
Бундай журналистика нашри, оммавий ахборот воситаси ўз ижтимоий
вазифасини бажара олмайди ва ундан инсоният юз ўгиради.
Умуминсонийлик тамойили ҳар бир журналист, публитсист ва ижодкор учун
унинг ижтимоий - сиёсий ва касбий даражасини белгиловчи, ижодий
маҳсулининг пировард баҳосини берувчи, унинг керак- нокераклиги, фойдазарарини, қимматини белгиловчи бирдан - бир холис мезондир. Журналистнинг
ҳар бир ахбороу, публитсистнинг фикри, ижодкорнинг ҳар бир сатри, асари
инсониятга нима бера олиши билан оичанади. Бунга буюк ижодкорлар,
публитсистламинг фаолияти, ёзган асарлари мисол бўла олади. Яратилган ҳар
бир асар инсониятга бирор янгилик, янги фикр, янги ғоя, янги завқшавқ, ҳис-ҳаяжон берсагина бу асар оим айди, умрбоқий боииб қолади.
Аксинча, шунчаки, ўз шахсий манфаати учун, бирор шахсга ёқиш
учун, ёинки юзаки, хом-хатала ёзилган б о иса бундай асаминг умри
қисқадир. Шундай экан - умуминсонийлик журналистиканинг ҳам, адабиёт
ва санъатнинг ҳам бош тамойили, ижод ва фаолият қоидаси б о им о г и керак.
Журналистиканинг бош тамойилларидан бири халқчилликдир. Халқчиллик -
умйминсомйликнинг таркибий қисми, мантиқий давоми, муайян
коиинишидир. Бу тамойилнинг назарий асоси шундан иборатки, халқ
танхнинг яратувчиси, дунёдаги барча моддий-маънавий бойликлар
ижодкоридир. Умуминсоният ўз навбатида халқларга боиинади. Халқ
Do'stlaringiz bilan baham: |
