Habibullayev Ibrohim ekonometrika bo’yicha praktikum uslubiy qo’llanma Toshkent 2018 ekonometrika bo’yicha praktikum. Uslubiy qo’llanma. T.: «Toshkent moliya instituti»

6.5. Bozor munosabatlarini modellashtirishning
ikki sektorli modeli
6.5.1 Uslubiy ko’rsatma
Iqtisodiyotda ikki tarmoq o’z mahsulotlarini ichki va tashqi bozor uchun ishlab chiqarish jarayonida o’zaro tovar ayriboshlash orqali munosabatda bo’lsin. Ya’ni har bir tarmoq o’z mahsulotini ishlab chiqarish uchun ikkinchi tarmoqning mahsulotidan foydalanadi. Iqtisodiyotda yuz beradigan bunday holatlarda har bir tarmoq qancha hajmda mahsulot ishlab chiqarsa ham ichki, ham tashqi bozor talabini qondira oladi, degan masala qaraladi.
Iqtisodiyotda bunday masalalarni hal etish uchun quyidagi tenglamalar sistemasidan iborat ikki tarmoqli ishlab chiqarish modeli qo’llaniladi:

bu erda - mahsulotlarni ishlab chiqarish rejasi, -manfiy bo’lmagan parametrlar. - 1 so’mlik ikkinchi mahsulotni ishlab chiqarish uchun birinchi mahsulotning sarfi, - 1 so’mlik birinchi mahsulotni ishlab chiqarish uchun ikkinchi mahsulotning sarfi, -birinchi va ikkinchi mahsulotlarning tashqi bozorga chiqariladigan qismi.
Tenglamalar sistemasi quyidagi echimga ega:



Ushbu echim modelning parametrlari shartlarni qanoatlantirgan hollarda yagona bo’ladi.
6.5.2 Namunaviy misol echish
Misol.
Birinchi tarmoqda 1mlrd. so’mlik mahsulot ishlab chiqrish uchun ikkinchi tarmoqning 0,3mlrd. so’mlik maxsuloti sarflansin, ikkinchi tarmoqda 1mlrd. so’mlik maxsulot ishlab chiqarish uchun esa birinchi tarmoqning 0,5mlrd so’mlik maxsuloti sarflansin. Shu bilan birga birinchi tarmoq 3mlrd. so’mlik mahsulot, ikkinchi tarmoq esa 5mlrd. so’mlik mahsulotni tashqi bozor uchun ishlab chiqarish rejalashtirilgan bo’lsin.


Topshiriq:
Rejani bajarish uchun har bir tarmoq qanchadan mahsulot ishlab chiqarishi kerakligin aniqlang.


Echish
Masalaning shartiga ko’ra b₁=3mlrd, b₂=5mlrd. va . Berilgan ma’lumotlarni

sistemaga qo’yib, quyidagi modeliga ega bo’lamiz:

Ushbu model parametrlari echimning yagonalik shartlarini qanoatlantiradi. Yagona echim quyidagidan iborat bo’ladi:
mlrd.so’m ,
mlrd.so’m.
Demak birinchi tarmoq korxonasi 6,47mlrd. so’mlik maxsulot ishlab chiqarib, 3mlrd so’mlik maxsulotni tashqi bozorga chiqaradi, 3,47mlrd.so’mlik maxsulotni ichki istemolga sarflaydi. Ikkinchi tarmoq korxonasi 6,94mlrd. so’mlik maxsulot ishlab chiqarib, 5mlrd. so’mlik maxsulotni tashqi bozorga chiqaradi, 1,94mlrd. so’mlik maxsulotni ichki istemol uchun sarflaydi.