Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

 
 
 
 
 
 
 
 
 
ЭКОЛОГИК АТАМАЛАР ЛУ/АТИ 
Автотроф
– организмларнинг фотосинтез ёки хемосинтез йўллари билан 
ҳаво ва тупроқдаги анорганик моддалардан фойдаланиб озиқланиши. 
Антропоген таъсир
– инсоннинг хўжалик фаолияти натижасида табиат ва 
унинг ресурсларига кўрсатадиган таъсири 
Аутэкология
– экологиянинг айрим турларнинг ташқи муҳит шароитига 
мослашишини ўрганадиган бўлими 
Биоген моддалар
– тирик организмларнинг яшаши учун зарур бўлган ва 
уларнинг хаёти фаолияти натижасида синтезланадиган моддалар 
Биогеоценоз
– 1. Ер юзаси маълум ҳудудидаги бир ҳил табиат 
элементларининг йиғиндиси; 2. муайян тупроқ шароитида ўсимликлар, 
ҳайвонлар ва замбуруғлар ҳамда айрим содда ҳайвонлардан ташкил топган 
микроорганизмларнинг биргаликда яшаши 
Биологик маҳсулдорлик
– экосистемаларнинг ҳаёт фаолияти натижаси 
ҳисобланиб, маълум вақт оралиғида экосистемадаги организмлар томонидан 
тўпланган органик моддалар 
Биологик хилма-хиллик
– турларнинг хилма-хиллиги, генетик хилма-
хиллик, экосистемалар хилма-хиллиги. 
Биомасса 
– тирик организмларнинг маълум майдон бирлигига тўғри 
келувчи оғирлик ёки энергия бирликларида ифодаланган умумий вазни 
Биосфера 
– ҳозирги даврда яшаб, фаоллик кўрсатиб турган организмлар 
тарқалган қобиқ 
Биота – 
флора(ўсимлик турлари) ва фауна(ҳайвон турлари)нинг 
йиғиндиси 
Биотоп 
– нисбатан бир хил абиотик муҳит билан тавсифланувчи биоценоз 
эгаллаган майдон 

---

123 
Биотик алоқалар
– биоценоздаги организмларнинг турли шакллардаги 
ўзаро муносабатлари. 
Гетеротроф 
- тайёр органик моддалар ҳисобига ҳаёт кечирувчи 
организмлар, уларга барча ҳайвонлар, текинхўр ўсимлик турлари, 
замбуруғлар ҳамда кўпчилик микроорганизмлар киради. 
Генофонд 
– маълум гуруҳдаги индивидларнинг (популяциялар, 
популяциялар гуруҳи ёки турнинг) барча генлари йиғиндиси 
Генотип – 
организмнинг барча генлари йиғиндиси
 
Гомойотерм –
ташқи муҳит ҳароратига боғлиқ бўлмаган ҳолда тана 
ҳарорати доимий бўлган (иссиқ қонли) ҳайвонлар 
Канцерогенлар
– ҳавфли ўсмалар келиб чиқишига сабабчи бўладиган 
моддалар ёки физик омиллар
Консументлар
– фотосинтез ёки хемосинтез йўли билан тўпланган тайёр 
органик моддаларни истеъмол қилувчи организмлар йиғиндиси 
Коэволюция -
табиат ва жамиятнинг бир-бирига мос, ўзаро мутаносиб 
ривожланиши 
Литосфера
– Ернинг устки «қаттиқ» қобиғи 
Мониторинг
– атроф-муҳит ҳолатининг кузатиш, баҳолаш ва олдиндан 
башорат қилиш тизими 
Мутаген 
– мутацияни келтириб чиқарувчи ҳар қандай омил 
Ноосфера 
– «ақл қобиғи», биосфера тараққиётининг юқори босқичи 
Озуқа занжири
– бири иккинчисига озуқа бўладиган организмларнинг 
кетма - кет келадиган занжир 
ПДК- 
атмосфера ҳавосидаги зарарли моддаларнинг инсон, тирик 
жонзотларнинг ҳаёти учун хавфсиз бўлган юқори концентрацияси чегараси 
ПДВ-
Атмосфера ифлосланишини меъёрлаш учун саноат ва транспортда 
чиқинди чиқариш миқдорлари чегараси

Продуцентлар 
– анорганик моддалардан органик моддалар яратувчи 
автотроф организмлар 
Популяция 
– бир турга мансуб бўлган индивидлар йиғиндиси ҳисобланиб, 
умумий генофондга эга, муайян шароитда ва майдонда тарқалган бўлади. 
Редуцентлар 
– ҳаёт фаолияти давомида (бактериялар, замбуруғлар) 
органик қолдиқларни анорганик моддаларга парчаловчи организмлар 
Реинтродукция –
организмларни йўқолиб кетган жойларда сунъий қайта 
тиклаш
 
Синэкология
– экологиянинг ҳамжамоалар тузилиши, энергетикаси, 
динамикаси, шакилланиши, ташқи муҳит билан ўзаро алоқаси кабиларни 
ўрганадиган бўлими 
Сукцессия
–муайян ҳудудлардаги биоценозларнинг табиий омиллар ёки 
инсон таъсирида кетма-кет алмашиниши 
Табиий ресурслар
– жамиятнинг моддий, илмий-маънавий эхтиёжларини 
қондириш учун ишлаб чиқаришда фойдаланилаётган ёки фойдаланиш 
мумкин бўлган табиий объектлар, жараёнлар 
Трофик алоқа
– бир турнинг иккинчи тур билан озиқланишидаги 
муносабат 

---

124 
Тупроқ эрозияси
– тупроқнинг табиий ёки инсон хўжалик фаолияти 
натижасида емирилиш жараёни. Табиий эрозия одатда жуда секин боради ва 
хавфли эмас. У сув ва шамол эрозияларига ажратилади 
Фотосинтез
– ёруғлик энергияси ёрдамида органик моддалар синтезини 
амалга оширувчи оксидланиш-қайтарилиш реакцияси 
Экологик императив-
табиат қонунларига бўйсуниш талаби 
Экологик инқироз- 
экологик система, табиат комплексидаги мувозанат 
холатининг қайта тикласа бўладиган ўзгаришлар 
Экологик омил
– тирик организмнинг мослашиш характерига жавоб 
берадиган ташқи муҳитнинг ҳар қандай элементи. Унинг абиотик, биотик ва 
антропоген турлари ажратилади 
Экосистема
– организмлар ва уларнинг яшаш муҳитидан иборат табиий 
ёки сунъий антропоген мажмуи; ундаги тирик ва нотирик экологик таркибий 
қисмлар бир- бирлари билан чамбарчас боғланган 
Ўлик модда
– В.И.Вернадский таълимоти бўйича, унинг ҳосил бўлиш 
жараёнда тирик модда иштирок этмайди.