12-Боб. ЭКОЛОГИЯ ВА ХАЛКАРО ХАМКОРЛИК
Экология ^
____________________________________
12.1
Экологик
хамкорликнинг зарурияти
Ер сайёраси инсониятнинг умумий яшаш ж ой и ,
ягона
уйи хисобланади ва ер юзида экологик халокатни барта-
раф килиш мавжуд 200 дан ортикдавлатларнинг, 6,5 млрд.
дан ортик инсонларнинг умумий вазифасидир. Мавжуд эко
л о ги к муаммоларни хал ки л и ш , табиий ресурслардан
окилона фойдаланиш халкаро келишув асосида, умумжа-
хон микёсида амалга оширилгандагина уз
самарасини бе-
риши мумкин. Давлатлараро хамкорликнинг зарурлиги сай-
ёрамизда биосферанинг ягоналигидан ва и н сон л ар н и н г
таъсири хеч к,андай давлат чегаралари билан чекланмасли-
гидан келиб келиб чикдди. Охирги йилларда инсониятни
ташвишга солаётган куплаб регионал ва умумсайёравий эко
логик муаммолар факатгина давлатлараро хамкорлик йули
билан хал кдпиниши мумкинлиги маълум булиб к,олди.
Хозирги вактда табиатни мухофаза килиш сохасидаги
Хамкорликнинг икки асосий шакли ажратилади: 1.
Атроф
мухитни мухофаза килиш ва ресурслардан окилона фойда-
ланиш га каратилган икки томонлама ва куп томонлама
шартнома ва конвенциялар; 2. Халкаро экологик таш ки-
лотлар фаолияти.
Турли давлатларнинг атроф мухитни мухофаза килиш
сохасидаги фаолиятини мувофиклаштириш учун давлатла
раро шартномалар ва конвенциялар кенг кулланилади. Бун-
дай хамкорлик дастлаб XIX асрнинг биринчи ярм ида хай-
вонот дунёсидан фойдаланишни
тартибга солиш йунали-
шида вужудга келган. Айникса кучиб юрувчи хайвонларни
мухофаза килишга катта эътибор берилган. Ф акатгина ба-
лик, кит ва бошка океан хайвонларини овлашни тартибга
солиш хакида 70дан ортик шартномалар, конвенциялар
мавжуд. Китларни овлашни чеклашга оид биринчи халкаро
конвенция 1931-йилда тузилиб, унда Анктарктида атрофи-
даги сувлардан хар йили 15 мингдан ортик кит овланмас-
ли к курсатилган эди.
Иккинчи жахон урушидан кейинги вактда табиатни му
хофаза килишга оид 300 га якин турли шартнома ва кон
венциялар тузилган. Уларнингорасида 1963-
йили Москва-
да тузилган атмосфера, сув ости, космик фазодаги ядро
синовларини таък,ик^аш хаквдаги шартнома алох,ида ах,ами-
ятга эга.
1973 йилда нодир^айвон ва усимлик турлари билан сав-
до килиш ни чегаралаш туррисидаги (СИТЕС) халкаро кон
венция тузилди.
1972 йили Стокгольмда атроф мух,итни му^офаза килиш
б у й и ч а утказилган Б ирлаш ган М иллатлар Таш килоти
(Б М Т )н и н г 1-Умумжахон конференциясида 5-июн Халк,а-
ро табиатни му\офаза килиш куни деб эълон килинган. 1973-
йили Лондонда денгизларни нефть ва бошк,а
захарли хи-
микатлар билан ифлосланишининг олдини олиш юзаси-
дан ян ги халкаро конвенция кабул килинди. 1978-йили
Ашхободда утган Халкаро Табиатни Му^офаза килиш Ит-
ти ф о ки (ХТМИ) бош ассамблеясида Жа^он табиатни му-
\о ф а з а килиш стратегияси кабул килинди.
1982 йил БМТда Табиатни мухрфаза килишнинг умум-
ж а \о н Хартияси кабул килинди. Бу мух,им \ужжатларда та
биатни мух,офаза килишнинг принциплари ва куп йилга
мулжалланган асосий йуналишлари белгилаб берилган.
А троф мухдтга инсон таъсирининг кучайиши 1985-йили
Венада озон катламини му\офаза килиш конвенцияси, 1992
й или Рио-Де-Ж анейрода Биологик хилма-хилликни сак-
лаш ,
иклимнинг узгариши, чуллашиш буйича ва бошка
конвенцияларнинг тузилишига сабаб булди.
А троф му\итни м у\офаза килиш со\асида ^амкорлик
турли давлат ва нодавлат ташкилотлари фаолиятида \ам
амалга оширилади. Бундай ^амкорлик максадлари, тузили-
ши ва фаолияти билан фаркланади, ^амкорлик характери-
га кура икки томонлама ёки куп томонлама, регионал ва
субрегионал булиши мумкин.
Б М Т атроф му\ит мухрфазаси масалаларига катта а\ам и-
ят беради. БМТнинг 1972 йилда ташкил килинган атроф
м у \и т буйича махсус дастури- ЮНЕП халкаро \ам корли к
ни амалга оширишда м у\им роль уйнайди. 1948 йили ту-
зилган нодавлат ташкилот-Табиатни Му\офаза килиш Ха
лкар о Итгифоки (ТМХИ)
юздан ортик давлатлар, 300 га
я к и н миллий, давлат ва жамоат ташкилотларини бирлаш-
тиради. Хозирги вактда табиат му\офазаси со\асида 250 дан
о р т и к йирик халкаро нодавлат ташкилотлари ф аолият
курсатмокда. БМТ нинг фан, маориф, таълим ва санъат
масалалари билан шугулланувчи ташкилоти-Ю НЕСКОнинг
Do'stlaringiz bilan baham: