H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

sedimentatsion  analiz  usulidan  ham  foydalaniladi.  Odatda  diametri  10

-6

m  va 

undan  katta  zarrachalar  sedimentatsiyaga  uchraydi.  Sedimentatsion  analiz  turli 

usullar bilan amalga oshiriladi. Chunonchi: 

1.  Harakatsiz suyuqlik ichida zarrachalarning cho’kish tezligini o’lchash; 

2.  Suspenziyani    chayqatib  yuborib,  harakatdagi  suyuqlik  ichida  dispers 

fazani fraksiyalar shaklida ketma-ket cho’ktirish; 

3.  Suypenziyani zarrachalarini havo  oqimi ta’sirida bir-biridan ajratish; 

4.  Markazdan  qochiruvchi  kuch  yordamida  (sentrifuga  maydonida)  dispers 

faza zarrachalarini cho’ktirish. 

Bu aytib o’tilgan to’rttala usuldan birinchisi (dispers zarrachalarni harakatsiz 

suyuqlikdan  cho’ktirish)  keng  qo’llaniladi.  Qancha    modda  cho’kkanligi  tortish 

(og’irlikni o’lchash) yo’li bilan aniqlanadi. 

Sedimentatsion  analizda  N.A.Figurovskiyning  sedimentatsion  tarozisidan 

foydalaniladi  (.-rasm).  Bu  asbob  1936  yilda  bu  olim  tomonidan  tavsiya  etilgan: 

kvarsdan  yasalgan  (yoki  shisha)  shayn  (tayoqcha)  (1)  bir  tomonidan  metall  

shtativga o’rnatiladi; uning ikkinchi uchida ilmoqchasi bo’lib, unga shisha ip (2) va 

tarozi pallachasi (3) ilinadi; pallacha dispers sistema (suyuqlik) tushirilgan bo’ladi. 

Cho’kkan moddaning ma’lum qismi pallachaga tushadi. Buning natijasida pallacha 

massasi  o’zgaradi;    shaynning  vaziyati  ham  o’zgaradi.  Uning  o’zgarishini 

mikroskop  yordamida  aniq  bilib  olish  mumkin.  Shaynning  o’zgarishidan 

foydalanib, pallachaga tushgan cho’kma massasi hisoblab topiladi.Sedimentatsion 

---

 

37 

analiz  natijalarini  grafik  usulida  ham  ifodalash  mumkin.  Buning  uchun  absissalar 

o’qiga  zarrachalar  radiusi  o’lchamlari,  ordinatalar  o’qiga  esa  fraksiyada 

zarrachalarning foiz miqdori qo’yib chiqiladi (.-rasm). 

 

 

 

 

 

 

 

 

.-rasm. Zarrachalarning o’lchamlar bo’yicha taqsimlanishi. 

Rasm  yordamida  zarrachalarning  foiz  miqdorini  aniqlash  uchun    shu 

rasmdagi shtrixlangan maydonini  chiziqning barcha maydoni nisbatiga olish kerak 

va chiqqan sonni 100 ga ko’paytirish lozim.