H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Tayanch iboralar

Yorug’likning tarqalishi. Yorug’likning kolloidlarga yutilishi. Polixromiya. Faradey-Tindal’ effekti. Opalestsensiya. Difraksiya. Reley qonuni. Nefelometriya. Kolloidlarning ranglari. To’lqin uzunligi.

Savol va topshiriqlar

1. 
   Kolloid sistemalarning optik xossalarini tasvirlab bering.
   
2. 
   Kolloid sistemaga yorug’lik tushsa, qanday hodisalar bo’ladi?
   
3. 
   Faradey-Tindal’ effektining mohiyatini tushuntiring.
   
4. 
   Kolloidlarning rangi nimalarga bog’liq?
   

Adabiyotlar

1. 
   Axmedov K.S., Raximov X.R. Kolloid ximiya. – Toshkent.- O’zbekiston.
   

– 1992. 31-38 betlar.

2. 
   Воюцкий С.С. Курс коллоидной химии. –М.: - Химия. – 1964. – с.
   

35-46.

VIII -ma’ruza

DISPERS SISTEMALARNING SIRT XOSSALARI

Reja

1. 
   Sirt hodisalar haqida asosiy tushunchalar.
   
2. 
   Sirt hodisalarning sinflarga bo’linishi.
   
3. 
   Sirt qavatining umumiy tavsifi .
   
4. 
   Suyuqlikning sirt tarangligi.
   
5. 
   Qattiq jismlarning sirt tarangligi.
   

Ma’lumki, kolloid sistemalarning barcha xossalarini geterogenlik va disperslikka bog’liq funksiyalar yoki bu ikki asosiy belgining oqibatlari deb qarash mumkin. Dispers sistemalarning geterogenlik yoki ko’p fazalik belgisi kolloid kimyoda fazalararo sirtlar, sirt qavatlar mavjudligini ta’minlovchi belgi sifatida namoyon bo’ladi. Shunga ko’ra kolloid kimyoda fazalaro sirtlarda sodir bo’layotgan jarayonlarni o’rganish muhim vazifa deb qaraladi.

Kolloid sistemalardagi dispers zarrachalar sferik, silindrik, ko’pincha nomuvozanat shaklda bo’ladi. Dispers zarrachani eng sodda holda barha yoqlari uzunligiga teng muntazam parallelipiped deb tasvirlash mumkin. Kolloid sistemalarda sistemaning disperslik darajasi tushunchasi bor. Disperslik darajasi

4. 
   deganda, dispers zarrachaning o’lchami – a ga teskari qiymat D=1/a ni tushunamiz. Bu o’rinda ko’pincha yana uchinchi termin – solishtirma sirt S_sol tushunchasi ham ishlatilib kelinadi. U quyidagicha ta’riflanadi: fazalararo sirt
   

kattaligi S ning ayni faza hajmi V ga nisbati shu fazaning solishtirma sirti deb ataladi.

S

^S sol ^

V

(I)

Bu uch xarakteristika, ya’ni a-zarrachaning o’lchami, disperslik darajasi va solishtirma sirt o’zaro chambarchas bog’langan.

Disperslik darajasining kattalashishi sistemada sirt hodisalar rolining ahamiyatini oshiradi. Shunday qilib, kolloid sistemalarning miqdor belgisi disperslik darajasi bo’lib, uning sifat belgisi – geterogenlikdir. Bu ikkala belgi sirt hodisalar bilan chambarchas bog’liq. Geterogenlikning, binobarin, fazalararo sirtlning mavjudligi sirt taranglik borligidan xabar beradi. Sirt taranglik ayni sistemaning geterogenlik jihatidan o’zaro qancha ko’p farq qilsa, fazalararo sirt taranglik shuncha katta qiymatga ega bo’ladi. Fazalararo sirt kattaligining sirt taranglik koeffitsiyentiga ko’paytmasi ayni sirtning erkin energiyasi qiymatini ko’rsatadi,

A=∙s

bu yerda -sirtning 1sm² kattalashtirish uchun sarflanadigan ish bo’lib, u