Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

71-расм. Аммиакни синтез қилувчи минора 
Нима сабабдан азот- водородлп аралашманинг бир қисми иссиқ алмаштиргич 
қолиб, бевосита катализаторга юборилади? 

---

187 
Синтез колоннасиннмг қуввати. Катта кимѐвий аппаратлар қуриш иқтисодий 
жиҳатдан мақсадга мувофиқ эканлигини энди сиз биласиз. Синтетик аммиак 
ишлаб чиқариладиган дастлабки цехлар суткасига 5—10 Т аммиак чиқарадиган 
аммиак синтез қилиш колонналари билан жиҳозланган эди. Ҳозирги замон кимѐ 
машинасозлиги металлургия ва кимѐ технологиясининг ютуқлари ҳозирги вақтда 
суткасига 1500 тоннагача— йилига ярим миллион тоннадан кўп аммиак синтез 
қилинадиган колонналар қуришга ѐрдам беради. Шунга кўра жуда кўп металл 
тежалади, қурилиш арзонга тушади, меҳнат сарфи кескин камаяди. Суткасига 
3000 т аммиак синтез қилинадиган агрегатлар лойиҳаланмоқда. 
Синтез процессини бошқариш. Сиз аммиак синтез килишдек мураккаб 
процессни бажарувчи ишчиларнинг масъулиятини кўз олдингизга осон 
келтирасиз. У катта аппарат ва машиналар қўллаш билан масъулият кўп марта 
ортади. Афтидан, оптимал режим сақлаб туриш учун исталган вақтда ҳарорат, 
босим, колоннага келаѐтган ва ундан чиқиб кетаѐтган газлар аралашмасининг 
таркиби ҳақидаги маълумотларни исталган вақтда тақсимлаш зарур. 
Қандай асбоблар ѐрдамида узлуксиз бу маълумотларни олиш мумкан? 
Афтидан, бунинг учун масалан, симобли термометрлар, қўл газ тахлилаторлари 
ва шунга ўхшашлар мос келмайди. Кўрсаткичи умумий шчитга узатиладиган газ 
тахлилаторлар, термопаралар ва бошқа асбоблар ишлатилади, бундай 
асбобларнинг кўрсаткичлари ўз-ўзидан шчитга ѐзилиб туради, жараѐн автоматик 
суратда контрол қилиниб туради. Ҳозирги замонавий қурилмаларда автоматлар 
автомат контрол ўлчов асбобларидаи кўрсаткични олиб, процессни бошқариб 
туради. Масалан, катализатор қатламидаги ҳароратни ўзгартириш керак бўлганда 
иссиқ алмаштиргичдан ва уни айланиб келадиган газлар оқимининг нисбати 
автомат суратда ўзгаради. 
Аммиак синтез қилиш учун хом ашѐ қандай ҳосил қилинади? Азот икки хил: 
кимѐ ва физик усуллар билан ҳаводан олинади. Кимѐвий усулнинг моҳияти 
кислородни боғлашга асосланган бўлиб, метандан водород ишлаб чиқариладиган 
заводларда амалга оширилади. 
Азот ҳосил қилишнинг физик усули икки асосий босқичдан иборат. 

---

188 
Биринчиси— ҳавони сиқиладиган ҳароратсигача қаттиқ совитиш. Иккинчиси — 
суюқ ҳавони ректификациялаш йўли билан ажратиш. Азот билан бирга кислород 
ва инерт газлардан ҳам фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. 
Сиз водород ишлаб чиқариш билан кейинроқ органик моддаларнинг 
технологиясини ўрганганингизда танишасиз.