Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

 
3-§. Қандай реакциялар ѐрдамида метандан водород ва углерод (II)-оксид 
олиш мумкин 
Сизга маълумки, метан қиздирилганда водород ва қурум ҳосил 
қилиб парчаланади: 
CH
2

C + 2H
2
- Q (1) 

---

250 
Юқори ҳароратларда (1500—1600°да) олtфинлар, ацетилен, 
метилацетилен ва бошқа углеводородлар ҳам ҳосил бўлади. Ацетилен ва 
водород ҳосил бўладиган реакция тенгламасини қуйидагича ѐзамиз: 
2CH
4

CН 

СН +3H
2
– Q (2) 
Метанни чала оксидлаб водородини „ажратиб” олиш мумкинми? 
Бунинг учун қанақа оксидловчилар ишлатса бўлади
? Биринчи навбатда 2 
моль СН
4
га 1 моль О
2
нисбатида кислород олиш керак, деган фикр 
туғилади: 
2CH
4
+О
2 
= 4Н
2
+ 2СО + Q (3) 
Агар ҳаво қўлланилса азот, водород ва углЕрод (II)- оксид 
аралашмасИ ҳосил бўлади. Оксидловчилар сифатида сув буғи ѐки 
углерод (IV}-оксид ишлатиш ҳам мумкин; 
CH
4
+ Н
2
О = 3Н
2
+ СО - Q (4) 
СН
4
+ СО
2
= 2Н
2
+ 2СО - Q (5) 
Бу реакциялардан биттаси экзотермик, қолганлари эндотермик. 
Процессни иссиқликка яқинлаштирмаган ҳолда автотермик қандай 
ўтказиш мумкин? Агар водород ва углерод (II)-оксид СО аралашмасини 
ҳосил қилиш лоэим бўлса (3) ва (4) реакцияларни, ацетилен олишда (2) 
ва (3) реакцияларни қўшиш керак. Водород ва азот-водород 
аралашмасини ишлаб чиқаришда ҳосил бўладиган углерод (II)-оксид СО 
қайтарувчи сифатида ишлатилади:
H
2
О +CО = Н
2
+ СО
2
+ Q (6) 
Шу билан бирга қўшимча миқдорда водород ҳам ажралиб чиқади. 
Қандай реакциялар ѐрдамида водород ва углерод (II)-оксид СО ҳосил 
қилиш энг мақсадга мувофиқ
? Бу саволга бир хил маъноли жавоб йўк. 
Шароитга қараб реакцияларнинг ҳаммаси қўлланилаверади. (4) ва (6) 
реакциялар кўп эътибор қозонган. (4) ва (6) тенгламаларни қўшиб 
қуйидаги тенгламани ҳосил қиламиз: 
СН
4
+2Н
2
О = 4Н
2
+ СO
2
, 
яъни 1 моль метан сарфлаб, 4 моль водород олинади. 

---

251