Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

 
5- §. Азот (II)-оксид NО нинг оксидланишининг физика-кимѐвий 
характеристикаси 

---

200 
Азот (II)-оксид NО нинг оксидланиш реакцияси тармоқланмаган (оддий), 
экзотермик, қайтар, гомогеи, нокаталитик. 
2 NО + О
2

2NО
2
+ Q 
Ҳарорат ва босим ортганда мувозаиат қайси томонга силжийди? Газлар 
аралашмасидаги реагентларнинг нисбатини ўзгартириб, NО ни NО
2
га 
айланишининг мувозанат даражасини ошириш мумкинми? 
Азот (II)-оксиднинг (аммиакнинг контакт оксидланишида ҳосил бўладиган 
газлар аралашмаси таркибидаги) атмосфера босимида мувозанаг оксидланиш 
даражаси қуйидагича ҳароратга боғлиқ бўлади: 
Ҳарорат, С° ҳисобида 25 230 300 400 500 600 
NО нинг оксидланиш даражаси,
% ҳисобида 100 95 81 45 23 9,5 
Демак, 200°С дан паст ҳароратларда реакция амалда қайтмасдир. 700°С ва 
ундан юқори ҳароратларда юқорида кўрсатилганидан бошқа шароитларда 
оксидланмайди. 200-700°С ҳарорат оралиғида атмосфера босимида реакция 
қайтардир. Оксиднинг мувозанат оксидланиш даражаси босқич ортиши билан ва 
О
2
: NО нисбатида ортади. 
Бу реакция тезлигининг ҳароратга боғлиқлиги қандай? Умумий қонуниятни 
билган ҳолда сиз, ҳарорат ортганда реакциянинг тезлиги ортади, деб жавоб 
берасиз ва хато қиласнз! Бу реакция бир неча бошқа реакциялар каби, аҳѐн-аҳѐнда 
умумий қоидага тўғри келмай қолади. Ҳарорат 300°С дан 0° гача пасайганда 
унинг тезлиги тахминан 2,6 марта, 0
0
дан — 130°С гача пасайганда 30 марта 
ортади. Сизни, албатта, нима учун реакцияларнинг тезлиги ҳароратга боғлиқ, 
деган савол қизиқтиради. Реакция учта молекуланинг тўқнашиши натижасида 
содир бўлади, деган тахминлар бор. Икки молекула NО беқарор димер (NО)г 
ҳосил қилиб, унинг мувозанат концентрацияси ҳарорат ортиши билан камаяди (бу 
иш экзотермикдир). Димер кислород молекуласи билан реакцияга киришади. 
Бунда ҳисоблашларга кўра ҳарорат ортиши билан реакция тезлиги камаяди. 
Реакция тезлигининг тенгламаси қуйидагича: 
   
2
2
O
NO
k
v


---

201 
Бу реакция тезлигининг босимга боғлиқлиги қандай
? Босим ортганда 
реакцияга киришаѐтган газлар концентрацияси ҳам ортади, шунга кўра унинг 
тезлиги ҳам босим ортиши билан ортади. Айни ҳолда реакциянинг тезлиги 
босимга кўп боғлиқ. Масалан, босим 10 марта ортганда азот (II)-оксид NО ни 
айни бир даражага оксидлаш учун керакли вақт тахминан 10
2
марта {1000 марта) 
камаяди-реакция реагентларнинг кучли концентрациясида жуда тез боради ва 
аксинча, кичик концентрацияларида жуда секин боради.