Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

2-
§.
Реакторлар ишининг турғунлиги 
Параметрик сезувчанлик 
Таъкидлаб ўтилганидек, кимѐвий реакторлар турғун бўлиши лозим. Турғун 
система бўлиши учун, ташқаридан берилаѐтган таъсир тўхтатилганда система 
бошланғич ҳолатига қайтиб кела олиши керак. Аппарат ишининг турғун ҳолатида 
барча параметрлар вақт ва аппаратнинг фазовий ҳолати бўйича ўзгармас бўлиб 
қолади. Реактор ишининг турғунлигини унинг у ѐки бу ҳолат параметрларига 
нисбатан сезгирлиги билан ифодалаш мумкин.
Турғунсизлик ҳолатда технологик жараѐннинг қандайдир параметри 
(ҳарорат, босим, концентрация) бироз ўзгарса, реактордаги турғун ҳолат ҳам 
ўзгаради, бу ўзгаришлар вақт ичида чуқурлашиб боради ва ўзгарувчи кучларнинг 
таъсири тугагач ҳам реакторлардаги шароит ўз ҳолатига қайтиб келмайди. 
Турғун ишлайдиган реакторни таҳлил қилиб чиқамиз. Масалан: адиабатик 

---

104 
шароитда узлуксиз идеал аралаштирувчи реакторнинг ишини кўриб чиқамиз. 
Агар бундай реакторда оддий қайтмас реакция борса, А → R + Q унинг 
иссиқлик баланс тенгламаси реакторнинг турғун шароитида: 
конв
р
к
Q
Q

.
A
р
х
XH
Q


.
;
)
(
0
T
T
C
Q
p
конв


га тенг бўлади.
Узлуксиз ишлайдиган идеал аралаштирувчи реактордаги ўзгариш даражаси 
қуйидаги тенглама орқали аниқланади:

A
X
1
1
0
/

k
e
RT
E

(4.6)
Х
А
ни қийматини юқоридаги тенгламага қўйиб, кимѐвий реакциянинг 
иссиқлиги қуйидагича тенглиги аниқланади: 

кр
Q
1
0
/


k
e
H
RT
E

(4.7) 
Бу тенгламадан кўринадики, ҳарорат кўтарилганда Q к. р – кимѐвий 
реакциянинг иссиқлиги ∆H нинг доимий бўлган натижасига интилади. Ҳарорат 
пасайганда эса Q к. р – нолга интилади ( 38-39-расмлар).