Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

36-
расм. Кетма-кет келувчи 
реакцияларда 
оралиқ
маҳсулот бўйича жараѐн селек- 
тивлиги: 1- идеал сиқиб чи-
қарувчи реакторда; 2-оқимли 
тўлиқ 
аралаштиргичли 
реакторда. 

---

100 
модель реакция nА + … → mВ + …→ qD + … хажм ўзгармасдан кетса
(n = m = q ), селективлик қуйидагича ифодаланади: 
A
B
B
dC
dC
S



(3.60) 
Бу ердан



A
A
C
C
A
B
B
dC
S
C
0
(3.61) 
ни топиш мумкин. В маҳсулотнинг чиқиши қуйидагича аниқланади: 













A
A
A
C
C
A
A
B
A
A
B
A
A
B
B
C
d
S
C
dC
S
C
C
C
0
0
0
0
0
0
1
1
1











A
A
A
B
A
A
B
A
d
S
d
C
S
C




0
0
0
0
1
(3.62)
Бундай боғлиқлик даврий ишловчи реакторларда ҳам амал қилинади. ОТАР 
да реагентлар концентрацияси қисқа вақт ичида доимий бўлиб қолиши сабабли 
Х
А

Х
А ох 
га тенг бўлади. Шунинг учун маҳсулот чиқиши, селективлик ва 
айланиш даражаси ўртасидаги (боғланиш) боғлиқлик қуйидаги тенглама 
кўринишида ифодаланади: 
A
B
B
X
S
X


(3.63) 
Бу тенглама аралаштирувчи реакторнинг ҳохлаган элементар хажми учун 
мос келади. Селективликнинг айланиш даражасига боғлиқлиги В маҳсулотни 
максимал чиқиши учун оптимал реакторни танлаш имконини беради (36-расм).
ИСР ѐки даврий ишловчи ТАР дан маҳсулот чиқиши S
В
нинг Х
А
га 
боғлиқлик эгри чизиқ юзаси орқали топилади. Узлуксиз ишловчи ТАР да эса

---

101 
S
В
·Х
А
га тенг бўлган тўғри тўртбурчак юзаси орқали аниқланади. 
37–расм. 
Қайтмас реакциялар учун селективликнинг айланиш 
даражасига боғлиқлиги: 
а, в – идеал сиқиб чиқазувчи реакторлар учун; б – идеал 
сиқиб чиқазувчи реактор ва тўлиқ аралаштирувчи реакторлар каскади учун. 
Агар селективлик айланиш даражаси ортиши билан камайса (37-расм, а,б), у 
ҳолда маҳсулот чиқиши ҳам камаяди. Бунда эгри чизиқ юзаси учбурчак юзасидан 
катта бўлади. Шундан маълум бўладики, ИСР ѐки даврий ишловчи реактор 
қўлланилгани маъқулдир. 
ТАРК (37 – расм, б) битталик ТАР га қараганда юқори маҳсулот чиқишини 
(Х) беради. Агар айланиш даражаси ортиши билан селективлик ортса, (37 – расм, 
в) унда расмдан кўриниб турганидек, ТАР да маҳсулот чиқиши ИСР га қараганда 
юқори бўлади. Бундай холда реакторлар каскадидан фойдаланиш ярамайди. 
Чунки маҳсулот чиқиши битталик ТАР га қараганда кичик қийматга эга бўлади. 
Жараѐннинг юқори селективлигини таъминловчи реактор модели танлаб 
олингандан сўнг, мураккаб жараѐнлар учун реакторлар ўлчови уларнинг 
характеристик тенгламаларидан топилади. 


A
A
A
A
d
C




0
0
(3.64) 
ва
A
A
A
C



0

(3.65)