Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Ботаник таснифи, морфологик ва биологик хусусиятлари



Download 0,95 Mb.
bet84/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Ботаник таснифи, морфологик ва биологик хусусиятлари. Калампир туртта турни: бута калампир (С. frutescens L.), тукли учампир (С. pubescens R. et Р), кучаласимон калампир (С. pendulum Wild) ва бир йиллик калампир (С. annuum L.) турларини уз ичига оладиган Capsicum туркумига киради. Бу турлардан биринчи учтаси оввойи колда таркалган, шунингдек уларнинг Марказий ва Жанубий Америка мамлакатларида экиладиган хилари кам бор. Capsicum nuum L. тури Мексика ва Гватемаладан келиб чиккан булиб, экиладиган аччик калампир билан сабзавот калампирнинг барча хилма-хил навларини уз ичига олади. Халампирнинг икки кенжа тури экилади: чучук ва аччик, калампир. Чучук калампирнинг тугщ1 ёйилиб усади, дихотоник тарзда шохлайди, барглари навбатма-навбат жойлашган, тухумсимон. Гуллари ок, якка, жуфт ёки даста булиб Тупланган. Меваси куп уругли мева, учи ялпокдашган шаклда, навига караб чузик ёки ясси шарсимон, ранги кизил, ковокранг ёки сарик булади. Мевасининг узунлиги 3 см дан ортади, шунга кура косачаси мева асосини ураб турмайди. Бир Туп усимликда 20-30 ва бундан кура купрок мева хосил булади, меваси 50-100 г дан келади.
Аччик калампир тупи тик усади, новдалари ингичка булиб, наштарсимон майда-майда барглар чикаради. Меваси юпка (1-2 мм келадиган) деворли, узун, хартумсимон, пастга караб осилиб туради. Мевасининг диаметри 3 см га бормайди, косачаси мева асосини ураб туради.
Калампирларнинг меваси мева эти, уруFдонлар ва уруглардан иборат. Овкатта факат мева эти, яъни меванинг девори ишлатилади. Чучук калампирнинг эти гуштдор, майин ва серсув, клетчаткаси кам, канд моддалари купрок булади. Аччик калампирнинг эти юпка ва курук. Бу калампирнинг аччик мазаси таркибида буладиган капсаицин моддасининг микдорига боклик курук меваларидаги бу модда микдори 0,2-0,5 фоизни ташкил этади, чучук калампир меваларида эса, бу модда атиги 0,01-0,015 фоиз микдорида булади, колос.
Гуллаши ва мева хамда уруклари шаклланишининг биологияси. Калампир одатда узидан чангланадиган усимликдир, лекин баъзилар уни четдан чангланадиган усимлик деб кисоблайдилар. Четдан чангланиш кодисаси аччик калампирда кучлирок ифодаланган. Йирик мевали чучук калампир навларида гул тумшукчасининг чангдонлар дамида туриши усимликнинг узидан чангланишига йул очади. Кисман юзага чикадиган четдан чангланишни асал арилар таъминлаб беради. Гул куртаги сезилиб колган пайтдан бошлаб то гул очилгунича орадан 25-35 кун утади. Бир Туп усимликда каммаси булиб 30-50 дона гул булади, шуларнинг 7-10 таси баравар очилади. Калампирнинг гуллаши майсалари пайдо булганидан 83-96 кун утганидан кейин бошланади.
Гуллари йирик барг култиккаридан чикадиган, якка; барг култикларида жуфт-жуфт булиб туради ёки дасталарга - ярим соябопларга Тупланган булади. Гул тожи ок, яшилнамо-ок, асоси саргайган ок, бинафшаранг колли ок ёки бинафшаранг булишй мумкин. Гулида одатда гул тожининг асоси билан кушилиб кетган бешта чангчиси булади. Помидордагидан фарк килиб, калампир чангчилари эркин колда туради. Тумшукчаси гурзисимон шаклда- Тугунчаси купинча уч уяли, лекин уяларининг сони иккита булиши кам мумкин.
Йирик мевали калампир навларининг гул тумшукчаси чангдон- ларига Караганда 2-3 кун, майда мевали навларида эса, 10-12 соат илгари етилади. Йирик мевали калампир навларида гул тумшукчаси тоналик давридаёк ёки гул тожи очилганидан сунг купи билан 2-3 соатдан кейин ёрилади. Тумшукчасининг умри 5-6 кун. Гуллари офтоб чикканидан кейин 3-4 соат утгач очилади ва 2-3 кун очилиб туради. Хаво карорати 17-18°С ва намлиги 50-60% булган шароит- ларда чанг яшаш кобилиянини икки кеча-кундуз давомида йукот- майди, 2-6°С температурада совутгичда сакланадиган булса, уни 5- 10 кун давомида чанглатиш учун ишлатиш мумкин. Чангни совутгичда кальций хлорид устига куйиб куйилса, унинг яшаш кобилиянини 50 кунгача узайтириш мумкин.
Калампир майсалари униб чиккан пайтдан бошлаб то мевалари техник етуклик даврига етгунича орадан 90-120 кун, биологик етуклик даврига киргунича яна 50-70 кун утади. Меваларининг уртача катталиги аччик калампирларда 8-12 см, эни 2,5-4 см га, чучук калампирларда - 7-10 см, эни 5-6 см га боради. Меваларининг юзи силлик, тулкинсимон ва йирик тулкинсимон булади.
Уругаарининг етилиши меваларининг биологик етукликка кириши билан бир вактга туFри келади. Чучук калампир меваларидан 0,6- 1,4% , аччик калампир меваларидан эса, 1-1,8% уруF чикади. Битта чучук калампир мевасида 130-250 дона уруF булса, битта аччик калампир мевасида 450 донагача уруF булади. Уругаари ясси, думалок, сарик тусда булиб, юзаси Fадир-будир. 1000 дона уруF OFирлиги 4-7,5 г келади. Бир граммда 150-250 дона уруг булади. Уругаар етарли даражадаги унувчанлигини 2-3 йил давомида саклаб туради.
Калампир уруFлари нав сифатларига кура уч тоифага булинади: биринчи тоифасининг нав тозалиги 99, иккинчисининг нав тозалиги 97 ва учинчисининг нав тозалиги 96 фоизни ташкил этади. Аралашиб Колган навлар ва умумий аралашмалар орасига тасодифан тушиб Колган дурагайларнинг йул ккуйиладиган энг катта микдори учинчи тоифа уругаарда купи билан 1%.
Калампир уруFлари экишга боп келадиган сифатлари жихатидан икки синфга булинади. Биринчи синф уругаарининг унувчанлиги камида 80%, тозалиги камида 95%, уларга аралашиб колган бошка усимликлар уругаарининг микдори купи билан 0,2% булиши керак. Иккинчи синф уругаарда бу ракамлар тегишлича 60, 95 ва 0,5% ни ташкил этади. Кондиция
намлиги 11%.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish