Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Энг мудим хужалик белгиларини бахолаш усуллари



Download 0,95 Mb.
bet33/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Энг мудим хужалик белгиларини бахолаш усуллари. Хужалик учун кимматли булган энг мудим белгиларни бахолашнинг узига хос томонлари бор. Белгиларнинг табиати, усимликларнинг биологик хусусиятлари ва хужаликда канцай максадларда ишлатилишига караб бахолаш иши бир неча усуллар, билан олиб борилади.
ХрсилДорлик уша минтакада расм булган экиш муддатлари ва
усимликларни жойлаштириш схемаларига риоя килинган ва
солиштириладиган намуналарнинг усиш калинлиги текислаб олинган юксак афофон шароитларида аникданади.
Хосилдорликни аниклашда мадсулдор органларнинг OFирлиги ва стандартга туFри келмайдиган мадсулотнинг фоизларда ифодаланган микдори дисобга олинади. Хосили куп марталаб й^иб-териладиган экинларда дамма теримларнинг хосили жам килиниб, умуман белгиланади. Хосилдорлик экин майдони бирлигидан олинган товар мадсулотининг OFирлик бирликлари билан белгиланади (т/га, кг/кв. м дисобида).
Экиннинг тезпишарлиги хосилдорлигини аниклаш билан биргаликда белгиланади. Тезпишарлик курсаткичи хосили куп марталаб йиииб-териб олинадиган экинларда майсалари униб чикканидан бошлаб то биринчи хосили йшиб олиниунча утадиган кунлар сони, шунингдек мева тушшидан бошлаб хисоблаганда маълум давр ичида йиииб олинган хосилининг фоизлар хисобидаги микдоридир. Помидорда Тупгули биринчи пайдо булган, полиз экинлари ва бодрингда дастлабки урFOчи гуллари очилган, карамда такалиб турадиган барглар пайдо булган вактга караб тез иишарлиликни олдиндан аниклаш мумкин.
Усимликлар махсулотининг товарлик сифшплари уларнинг кай тарика ишлатилиши ва биологик хусусиятларини хисобга олган холда белгилаяади. Махсулотларининг таркибидаги озик моддалар ва витаминлар микдори билан биргаликда улар ташки куринишининг чиройли ва мазасининг лаззатли булиши юкори сифатлилигини белгиловчи курсаткичлардир. Чунончи, баклажоннинг икра тайёрлаш учун ишлатиладиган навлари думалок шаклли, соте тайёрлаш учун ишлатиладиган навлари эса цилиндрсимон шаклли булиши керак. Янгилигича танаввул килинадиган помидор мевалари йирик пусти майин ва эти каттиккина, куп уяли, кайта ишлаш учун мулжалланган навлари эса, таркибида курук моддалари куп, сирти силлик, мева бандлари кора доглардан холи, уругаар ва пустлари куринишидаги чикиндилари кам булиши керак.
Махсулдор органлар сифатини аниклаш хар хил даражада мураккаб булган бахолаш усулларини кулланишни талаб килади: оддийгина йул билан улчаб, тортиб куриш, визуал йул билан бахо бериш, биокимёвий ва бошка анализларни килиб куриш шулар жумласидандир. Агар нав кайта ишлаш учун мулжалланадиган булса, кайта ишланган махсулоти дегустация кдяиниб, биокимёвий анализдан утказилганидан кейин унинг сифатига узил- кесил бахо берилади.
Сацлаб куйишга ярохргилиги махсулотни саклаш жараёнида бахоланади. Хар кайси махсулотдан олинган намуна тортиб курилади ва мазкур экин учун тавсия этиладиган шароитларда сакланади. Саклаш жараёнида намунани вакт-вакти билан тортиб куриб, вазнининг канча камайгани, товар махсулотдан неча фоиз колгани ва баллар хисобида касалликлар билан канчалик зарарлангани аникланади. Саклашга яроклилик намуналари товарлик сифатларини йул ккуйиладиган доирада йукотгани холда саклана оладиган кунлар сони билан ёки маълум муддат саклаб куйиладиидан кейин товарлик сифатларини иукотмаган махсулотнинг фоизлар хисобидаги микдори билан ифодаланади.
Механизмлар ёрДамиДа йигиб-териб олишга яроцлилиги - бу турли-туман белгилар мажмуаси булиб, уларнинг узига хослиги Усимликларнинг биологик хусусиятларига ва терим машиналарининг конструкциясига богаик. Механизмлар ёрдамида йигиб-териб олишга яроклиликнинг барча экинлар учун умумий булган курсаткичларидан ИРИ усимликларни етилиш муддатлари ва махсулдор органларининг улчамлари жихатидан бир текис, ёппасига пишиб-етиладиган, Тупининг ихчам механик таъсирларга чидамли булишидир. Усимликларнинг ёпиасига пишиб-етилиши айникса мухим курсаткичдир, бу курсаткич дастлабки махсулдор органлари етилган кундан бошлаб то хосил гарх nишFунча орадан утадиган кунлар сони билан ифодаланади. Мана шу давр бир неча кундан ортик чузилмаслиги керак. Ёппасига пишиб-етилишига бериладиган бахонинг энг тугриси хосилни бир марта йигиб-териб олинганида чиккан товар махсулот фоизини аниклашдир. Бу фоиз помидор учун 75-90% ва карам учун 80-85% булса, етарли деб хисобланади. Ёппасига пишиб-етилишни аниклаш учув делянкалар бир неча кисмларга булинади ва хар бир кисмининг Хрсили тенг вакт оралатиб, алок,ида-алок.ида йигиб олипади хамда товар даражасига етмай, хали гур булиб турган, обдон етилган ва утиб кетганлиги учун товар сифатларини йукотиб куйган махсулдор органларининг фоизи хдсоблаб чикишади. Намуналарни бахолаш учун хар бир намуна хосили энг оптимал муддатларда йигиб-териб олинган махалда кулга киритилган натижалар олинади.
Усимликларнинг ёппасига пишиб-етилиши етарлича булмаслигининг урнини махсулдор органлари етилиб олганидан хейин уларн'от усимликда узок сакланиб тура олиш лаёкати тулцгфиб кетиши мумкин. Бу белгинй бахолаш учун делянкада керашдан кура 10-12 тун купрок усимлик устирилади. Буларнинг хосили йигиб олинмасдан, балки меваларининг тукилиб тушиш ва юмшаб, эзилишга, ёки бош ва илдизмеваларининг ёрилиб, чакнашга чадамилиги кузатиб борилади ва хоказо. Агар иллат етиши хосил гарх пишганидан хейин бошланадиган булса, у холда буидай намуна механизмлар ёрдамида ЙFиб олишга ярокли деб хисобланади.
Механизмлар ёрдамида йигиб-териб олишга яроклиликнинг мухим курс: ткичи эхин мевалари, бопшари, пиёзчалари, илдизмеваларининг эзш;г?:п ва зарб таъсирларига чидамлилигидир. Экиннинг комбайнлар ва бошка машиналардан селекция жараёнининг дастлабки боскичларида нечогаик зарарлолишига бахо бериш амалда мумкин эмас Шу сабабдан тукихмаларнинг эзилишига, зарб таъсирлари, ёршшш ва бошка хмеханик зарарларга чидамлилиги махсус асбобларда аникланади. Селекция жараёнининг бир мунча кечки боскичларида мана шу курсаткичларни бахолаш учун йигим-тершм машиналарининг ишига ухшаб тазусир киладиган асбоблар - айланиб турадиган барабанлар, титраб-тебранадиган бункерлар ва бошкалар кугшанилади.
Хосилни механизмлар ёрдахмида териб олишга яроклилигининг яна бир мухим курсаткичи помидор ёки бодрингда меваларининг мева бандита ва мева бандларининг тупгул ёки усимлик поясига бирикишининг махкахмлигидир. Мевалар етилганидан кейин тукилиб тушмайдиган ва шу билан бир вактда хмашиналар билан йигалган махалда осон узилиб чикадиган булиши керак. Илдизмеваларни титкиловчи машиналар билан йигиб олишда экин палагининг узилишига карши пишиклигининг катта ахамияни бор. Бош карамни йишб олишда карам боши ташки узагининг буйи ахамиятга эга. Барча усимликларда уиинг буйи 10-20 см келадигаи ва карам бошлари бир хил сатхда жойлашган булгани маъкул. Дуккакли экинларда усимликларнинг ётиб колишига чидамли ва шу билан бирга дуккакларининг баланд ва гуж булиб жойлашадиган булиши ахамиятга эга.

  1. Селекция популяцияларини яратиш методлари


Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish