Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Мева терими, урутларини ажратиб олиш ва ишлаш



Download 0,95 Mb.
bet91/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Мева терими, урутларини ажратиб олиш ва ишлаш. Помидорнинг урунлик мевалари 55-60 кунлик булиб, биологик жикатдан тула етилган пайтда териб олинади, шу пайтда улар нав учун характерли тусга кирган булади. Бу даврда урунлар намлиги 53- 55% гача пасаяди, унувчанлиги эса, 97% га етиб колади. Мевалар етил ганда танлаб-танлаб, кулда териб олинади. Экиннинг навига ва Хосилдорлигига караб мевалар 4-10 марта терилади. Хосил куп марталаб териб олинганида чикадиган уругаик мевалар микдори умумий Хосил микдорига нисбатан олинганида эртанги навларда 74-78% ни, уртанги ва кечки навларда - 80-85% ни ташкил этади. Меваларни танлаб- танлаб кулда теришда ПОУ-2, ПНСШ-12, ПТ-3,5, ТН-1 деган кенг камровли платформалар ва транспортерлардан фойдаланилади.
Кулда териб олинган уругаик мевалар сараланиб, касал теккан, нимжон, шакли билан ранги жикатидан нав учун типик булмаган мевалардан тозаланади-да, урутларини ажратиб олиш учун юборилади.
Баравар етиладиган, механизмлар билан йигиб олишга ярокли булган тезпишар навларнинг мевалари СКТ-2 мархали комбайнлар билан териб олинади. Хосил комбайнлар билан йигиб олинганида чикадиган уруглик мевалар микдори умумий хосилнинг 60 фоизини ташкил этади. Комбайн терими мевалар етилишга бошлаганидан кейин орадан 20-25 кун утказиб туриб бошланади. Мевахар етилишини тезлаштириш учун усимликларга гидрел пуркалади. Бунда усимликлар меваларининг 20-30 фоизи етилган пайтда, яъни уларни териб олишдан 10-15 кун илгари 0,2-0,3% пщрел эритмаси пуркалади.
Комбайн билан ЙFиб олинган мевалар, шунингдек сунгги марта сидирFасига териб олинган мевалар етилганлик даражасига караб сараланади. Кизил меваларни к;ушимча етилтириш учун димлаб куймасдан туриб уруFини олишга жунатилади, пушти ранг ва бузариб турган мевалар 3-10 кун, сут пишиклигидаги мевалар - 10-15 кун давомида димлаб куйилади. 40 кунлик кук мевалардан ажратиб олинган уругаар сунъий равишда етилтириш учун 15-20 кун давомида димлаб куйиладиида етарли даражада унувчанликка эга булиб колади. Бундан бир мунча ёш булган кук меваларни димлаб куйишнинг хожати йук чунки уларнинг уруглари етарли даражадаги унувчанлик хоссасини касб этмайди.
Калампир ва баклажоннинг уругаик мевалари нав учун характерли булган рангга кириб, биологик жихатдан тула-тукис етилган пайтда териб олинади. Уругаик меваларнинг етилганлик даражаси уругларнинг сифатига катта таъсир килади. Чунончи, кал ампир мевалари кизаришга бошланганидан кейин (меванинг ярми кизарганидан кейин) 10 кун утказиб териб олинганида уругларнинг унувчанлиги атиги 36% ни ташкил этса, орадан 20-30 кун утказиб териб олинганида - 90 -92% ни, 40-50 кун утказиб териб олинганида эса, 96-98 % ни ташкил этади. Етилмаган меваларнинг уругларида униб чикиб, усиб бориш энергияси паст булади, улардан чиккан усимликлар анча кам хосил беради. Хаттоки кук мевалар хам 15-18 кун дамлаб куйилиб, сунъий равишда етилтириб олинадиган булса, уругларининг
унувчанлигидаги тафовутлар билинмайдиган булиб колади.
Калампир ва баклажоннинг уруFлик мевалари териб олинганидан кейин сараланиб, яхши етилган, седлом ва шакли жихатидан типик булган мевалар уругини олишга ажратилади. Сунгра уларни уюб куйилади холда 6-7 кун давомида очик хавода ёки курук биноларда сунъий равишда кушимча етилтириб олинади. Айни вактда меваларнинг вактидан утиб, юмшаб колишига йул куйиб булмайди, чунки бунда уругаарнинг бир кисми ниш бериб коладики, шу нарса уларнинг унувчанлигини кескин пасайтириб юборади.
Уругаарини ажратиб олиш учун йирик мевалардан хам, майда мевалардан хам фойдаланса булади. Меванинг катта-кичиклиги эмас, балки кандай шароитларда шаклланганлиги мухим.
Уругаик мевалар хар бир нав учун олдиндан тайёрлаб, яхшилаб тозалаб куйилади тарага солинади. Хар хил навларнинг мевалари хар хил машина ва линияларда кайта ишланади. Бу машина ва линиялар ишчи органларини бошка нав уруFларининг колдикхаридан тозалашга алохида эътибор берилади. Помидор меваларини ювиш ва уругаарини ажратиб олиш учун БСТ-1,5 ва МПП-1,5 мархали машиналар ишлатилади. Ажратиб олинган уругаар бочка ёки чанларга солиниб, устидан помидор суви куйилади ва уруFаи ураб турадиган шилимших пардаси емирилиб кетгунича бижгитиб куйилади. Бижгитиб куйилган махалда помидор уруFига унинг сувидан бошка сув тушмаслигига караб борилади, акс холда уруFлар униб колиши мумкин. Бижгаш енгилгина булиши керак у шиддат билан давом этадиган булса, уругаарнинг униб колишига олиб келади. Уругаарни 20°С дан паст хаво хароратида 6 кун давомида бижгатиб куйиш унувчанлигининг пасайиб кетишига олиб келмайди; харорат 25°С дан Юкори булганида уругаар бижгитишга куйилганидан бир кун кейин ювиб олинади.
Помидор уругаарини бижгатмасдан туриб тайёрлаш, яъни сувни кислород билан туйинтириб туриб, уругаарни ювиб олиш усули тобора кенг расм булиб бормокда. Помидор турпига 3% ли хлорид кислотадан 1:1 нисбатга кушиладиган булса, уругларини бижгатмасдан туриб, 30-40 минутдан кейин ювиб олиш мумкин. Бу усул уругаарни ажратиб олишни тезлаштиришидан тапщари уларни сиртхи инфекциядан хам батамом юкумсизлантиради.
Помидор уругларининг кичикрок партиялари одатда хулда ювиб олинади, фанера тахта, каноп мата ёки капрон тур тутиб тайёрланган галвирлар устига 1-2 см калинликда тукилиб, очих майдонча ёки бостирма тагида куритилади. Катта уруF партиялари МОС-ЗОО мархали ювиш машинасида ювилади ва хавоси 40-45°С гача иситиладиган махсус сушилкаларда намлиги 11 % булгунича куритилади. Куритилган уруклар К-218/1 ва К-531/1 мархали машиналар, хаво ёрдамида сараловчи ПСС-2,5 мархали столлар ва бошкаларда тозаланиб, саралаб олинади.
Кам уяли 1 т мевадан 4-5 кг, уртача уяли 1 т мевадан 3-4 кг ва куп уяли 1 т мевадан 3 кг гача уруF чикади. Хар гектар ердан олинадиган помидор уруF хосили 40-100 кг ни ташкил этади.
Помидор уруклари купинча консерва заводларининг линияларида помидор суви билан бирга олинади. Бундай амалиётдан воз кечиш керак чунки куплаб махсулот хайта ишланганида линиялар бошка навларнинг уруклари билан ифлосланади. УруFчилик хужаликларининг Хаммасида уларнинг узларига харашли хайта ишлаш пшахобчалари булиши херак бу жойларда хайта ишлашга олиб хелинаётган махсулот устидан каттик назорат урнатилиши лозим. Кичикрок партиядаги калампир ва баклажон уруклари хулда ажратиб олинади. Бунда урукларни ювиб олишга хожат холмайди. Уруклар ажратиб олинганидан кейин харров хоп мата ёки бошка материал устига тукилади-да, офтобда куритилади, кейин эса кондиция намлигига етгунича сушилкаларда хуритиб олинади. Катта партиялардаги Калампир ва бахлажон уруFлари СОМ-2, ИБК-5 мархали машиналарда, уларнинг эзгиловчи аппаратини тегашлича созлаб °либ, ажратилади. Аччик калампир навларининг меваларибандларидан тозаланиб, СОМ-2 мархали эзгалаш машинасидан икки марта, кейин эса, галвирдан утказилади. Уругааридан мева колдикхари ювиб ташланади. Аччик калампир уруклари билан килинадиган ишлар очик, довода ёки яхши шамоллатиб туриладиган биноларда бажарилади. Ишчилар кулларига кулкоп кийиб ва кузларига сакдовчи куз ойнавлар тутиб ишлашлари керак. Юзни бир неча кдват дока билан бекитиб олинади, чунки чикадиган чанг шиллик пардалар ва бадан терисини каттик таъсирлантиради.
Уругаар мевалардан ажратиб олинганидан кейин токчали сушилкаларда ювилади ва бурсиб кетишига йул куймасдан куритиб олинади. Помидор уругаари кандай машиналарда тозалаб, сараланадиган булса, бу уругаар хдм худди уша машиналарда тозалаб саралаб олинади. 1 т мевадан чикадиган ypyF микдори: чучук каламиирда - 6-14 кг ни, аччик, Калампирда - 10-18 кг ни, баклажонда - 15-20 кг ни ташкил этади. Хар гектар ердан олинадиган ypyF косили каламиирда 250-300 кг булса, баклажонда 300-400 кг/га булади.
11-боб. ПИЁЗДОШЛАР ОИЛАСИГА МАНСУБ ЭКИНЛАР
Пиёзли усимликларнинг хаммаси пиёздошлар (АШасеае) оиласи, пиёз (Allium L.) туркумига К1фади. Бу туркум вакиллари жуда турли-туман булиши билан ажралиб турадики, шу нарса улар тарцалган ареалнинг кенглигига ва айрим органларининг эволюцияси узига хос тарзда утганига богаиц. Allium L. туркуми 500 дан 600 тагача турни уз ичига олади, шулардан тахминан 50 таси Марказий Осиёнинг техислик ва тогли цисмларида усади.
Марказий Осиёнинг тогли жойларида бош пиёзнинг ёввойи хилари хам усади. Ошанин пиёзи, Вавилов пиёзи, аралаш пиёз, шунингдек маданий саримсокдинг уруF-аймога булмиш - ингичка учли узун пиёз шулар жумласидандир. Демау, Марказий Осиёни маданий пиёз ва саримсоцнинг биринчи учош деб кисобласа булади.
Пиёзларнинг хаммаси тегишли органларининг бир хилда тузилганлиги билан таърифланади, лекин шу органларнинг хар бири хар цайси турда хар хил даражада ифодаланган. Allium L. тизими доирасида яшаш шароитларига кура иккита асосий гурук тафовут цилинади, буларнинг морфологик белгилари экологик мансублигига яхши мос келади.
Биринчи гурухига арид, яъни чул-сахро жойларда ва шунга яцин ицлимда усадиган эфемероид пиёзлар киради. Буларга: пиёзининг озиц моддаларни куп Туплаб, жуда ривожланиб кетадиган, поясииинг суст ифодаланган - пиёзидан 100 бараварча енгил келадиган бир йиллик гюяси булиши, илдиз системаси билан ер устки цадимининг бир йула тез алмашиниши, бахорги усиш даврининг цисца ва ёзги тиним даврининг нисбатан узоц давом этиши хосдир. Маданий саримсоц, порей пиёз ва ёввойи холда yca4nraH Купигпа пиёзлар шу гурухиа мансубдир.
Иккинчи гурухиа илдизпояли пиёзлар киради, буларда Куп йиллик поя (илдизпоя) ва кичикроц; (ошрлиги поясининг огирдигидан кам ёки унга баравар) б)уладиган пиёз яхши ифодалангандир. Уларга: тиним даврининг булмаслиги, фаол усиб борадиган даврининг узоц давом этиши, ер остки ва ер устки цадимларининг бирма-бир алмашиниб бориши хосдир. Бу гурухиа батун пиёз, шилимшик; пиёз, хушбуй пиёз ва бир мунча кадимги булган илдизпояли бошка филогенетик пиёзлар киради.
Жуда хилма-хил пиёзлар орасидан мамлакатимизда бош пиёз билан саримсок xyn экилади. Ах;олининг томорка ерларида чекланган микдорда порей пиёз (A. porum), батун пиёз (A. fistulosum L.), Куп ярусли пиёз (A. prolifirum L.), xyui6yft пиёз (A. adorum L.), шнит пиёз (A. schoenoprasum L.) ва баъзи бошка пиёзлар хам экилади.

  1. Бош пиёз


Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish