H. A. Jamolxonov



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet60/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

        
14
 Bu haqda qarang: В.К.Журавлёв.Диахроническая фонология.-М.: «Наука», 1986, с.7 
        
15
 Бодуэн де Куртенэ И.А. Избранные труды по общему языкознанию.М.; 1963, т.I, с. 121-122 
16
 Bu haqda qarang: Матусевич М.И. Современный русский язык.Фонетика.-М.: «Просвещение», 1976. с. 31-
32 
 
 


30 
 
elementlarga  tortishga  harakat  qilgan.  Bu  elementlarni  u  keyinchalik  «
fonema
»  deb 
nomlagan;                 2)u fonemani goh «
morfemaning harakatchan komponenti
», goh                     
«
nutq tovushlarining
 
psixik ekvivalenti
», goh «
morfema tarkibida lisoniy qiymatga
 
ega 
bo’lgan  til  birligi
»  deb  ta’riflagan.  Bularning  barchasida  fonemaga  oid  tovush 
almashinuvi (чередование звуков, альтернация) muammolari va nutqning morfologik 
bo’linishi nazariyasi bilan bog’langanligini ko’ramiz. 
I.A.Boduen  de  Kurtenening  fonema  haqidagi  g’oyalari  tilshunoslikda  fonetika 
fanining yanada ko’proq rivoj topishiga, uning yuqori bosqichi             (oliy formasi) 
bo’lgan  fonologiyaning  tarkib  topishiga  olib  keladi.  Bu  g’oyalar  keyinchalik  chet 
ellarda,  masalan,  Praga  tilshunoslik  to’garagi  faoliyatida  fonologik  tadqiqotlar  olib 
borilishiga jiddiy ta’sir ko’rsatdi. 
O’zbek  tilshunosligida  fonologiyaga  asosan,  so’nggi  15-20  yil  ichida  e’tibor 
kuchaydi: "O’zbek tili fonologiyasi va morfonologiyasi" (Nurmonov A.N.,       1990-y.), 
" O’zbek tili fonologiyasi va morfonologiyasi" (Abduazizov A.,       1992-y.), "Umumiy 
tilshunoslik" (Baskakov N.A., Sodiqov A.S.,   Abduazizov A., 1979-y.), "O’zbek tilida 
lisoniy  birliklarning  invariant-variant  munosabati(fonologik  sath)",  nomzodlik  dis. 
avtoreferati  (Nabiyeva  Dilora  Abduhamidovna,  1998-y.),  "O’zbek  tilida  paradigma 
a’zolari  o’rtasidagi  zidlanishlarning  mo’’tadillashuvi  (fonologik  sath),  nomzodlik  dis. 
avtoreferati  (Nurmonova  Dilfuza  Abduhamidovna,  1998-y.)  kabi  ishlar  fikrimizning 
isbotidir. 
20-§.Fonemika
,  yuqorida  aytib  o’tilganidek,  fonologiyaning  bir  qismidir,          u 
fonlarning fonemalarga birlashuvini o’rganadi. 
 
Fonema
    so’zlar,  morfemalar  va  grammatik  shakllarning  tovush  qobig’ini 
farqlash  orqali  ularning  ma’nolarini  tafovutlash  vazifasini  bajaradigan  eng  kichik 
segment birlikdir. Masalan, or so’zi tarkibida ikkita segment birlik                      ("o" va 
"r"  fonemalari)  bor;  zor,  ozor,  bozor  so’zlari  tarkibida  esa  ularning  soni  ko’proq:  3ta 
("zor"da),4ta("ozor"da) va 5ta ("bozor"da) kabi. Bu holat yuqoridagi so’zlarning tovush 
qobig’ini (fonetik qiyofasini) va ma’nosini farqlash imkonini bermoqda. Bunday holni 
"-man" va "-san" morfemalarida, 
boraman 
va 
borasan
 
 kabi grammatik shakllarda ham 
ko’ramiz: ularda fonemalar miqdori ortmasa-da, fonema turlari o’zgarmoqda ("-man"da 
"m"  fonemasi,  "-san"da  esa  "s"  fonemasi  qo’llangan),  natijada  morfema  va  so’z 
shakllarining tovush qobig’i va ma’nolari farqlanmoqda. 

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish